ระบบภูมิคุ้มกันคืออะไร

ระบบภูมิคุ้มกัน (IMMUNE SYSTEM) คือ ระบบการป้องกันตามธรรมชาติที่สร้างขึ้นจากโครงสร้างร่างกายโดยกระบวนการทางชีวภาพ เช่น จากเนื้อเยื่อ เซลล์ อวัยวะ และโมเลกุลต่างๆ ซึ่งระบบภูมิคุ้มกันนี้จะทำหน้าที่ป้องกันและต้านโรคต่างๆ หากระบบภูมิคุ้มกันแข็งแรง โอกาสที่จะเจ็บป่วยจากโรคต่างๆ ก็น้อยลง

ประเภทของระบบภูมิคุ้มกัน

ระบบภูมิคุ้มกันที่มีมาแต่กำเนิดแบบไม่จำเพาะเจาะจง (Innate immunity) เช่น NK cells (Natural killer cells ซึ่งเป็นส่วนประกอบของระบบภูมิคุ้มกันที่มีมาแต่กำเนิดที่ผลิตออกมาจากไขกระดูก และถือว่าเป็นเม็ดเลือดขาวชนิดหนึ่ง), ผิวหนัง, เม็ดเลือดขาวชนิดต่างๆ
ระบบภูมิคุ้มกันที่ได้รับมาภายหลัง (Adaptive immunity) ประกอบด้วย

- ภูมิคุ้มกันก่อเอง (active immunity) เป็นภูมิคุ้มกันที่เกิดจากร่างกายได้รับแอนติเจน หรือเชื้อโรคที่อ่อนกำลังลง เช่น วัคซีนป้องกันโรคต่างๆ
- ภูมิคุ้มกันรับมา (passive immunity) เป็นภูมิคุ้มกันที่ได้มาจากการสกัดจากเลือดของสิ่งมีชีวิต แล้วนำมาฉีดให้ร่างกายต้านทานโรคได้ทันที เช่น เซรุ่มแก้พิษงู เซรุ่มโรคพิษสุนัขบ้า บาดทะยัก คอตีบ หรือภูมิคุ้มกันจากน้ำนมเเม่

ความสำคัญของภูมิคุ้มกัน

เมื่อระบบภูมิคุ้มกันทำงานได้ดี ก็เปรียบเสมือนมีกองทัพที่แข็งแรงพร้อมปกป้องร่างกายจากการรุกรานของเชื้อโรคต่างๆ ไม่ว่าจะเป็น แบคทีเรีย ไวรัส ซึ่งเชื้อโรคก็มีขนาดแตกต่างกันไป อย่างเชื้อโรคขนาดเล็ก เช่น ไวรัส ร่างกายใช้ภูมิคุ้มกันไม่มากก็สามารถเอาชนะได้ แต่ถ้าเป็นเชื้อโรคที่อาจมีขนาดใหญ่ (เหมือนก้อนเนื้องอก) ก็จำเป็นที่จะต้องใช้ภูมิคุ้มกันที่แข็งแกร่งและจำนวนมากเข้าต่อสู้ หากระดับภูมิคุ้มกันในร่างกายแข็งแรงดีทั้งปริมาณและคุณภาพ การโจมตีของการติดเชื้อ โรคมะเร็ง และโรคอื่นๆ ก็จะพ่ายแพ้ไป ร่างกายก็จะกลับมาแข็งแรงได้ (คำว่าเชื้อโรคในที่นี้หมายถึงทุกสิ่งที่เป็นสาเหตุของการเกิดโรค)

หน้าที่ของภูมิคุ้มกัน NK CELLS

กองกำลังทหารในระบบภูมิคุ้มกันที่มีมาแต่กำเนิดแบบไม่จำเพาะเจาะจงของร่างกาย จะรวมถึง NK Cells (เนทเชอรัล คิลเลอร์ เซลล์ – Natural killer cells) ซึ่งเป็นเม็ดเลือดขาวชนิดหนึ่ง หรือ “Iymphocyte” เซลล์เหล่านี้นับว่าเป็นกุญแจสำคัญในระบบภูมิคุ้มกัน เหมือนด่านหน้าในการต่อสู้ป้องกันเซลล์แปลกปลอมที่เป็นอันตราย

ปกติแล้วร่างกายจะมี NK Cells อยู่ประมาณ 2,000-5,000 ล้านเซลล์ เมื่อมีเซลล์แปลกปลอมรุกล้ำเข้ามา NK Cells จะรู้ทันที และรีบเดินหน้าไปต่อสู้เซลล์แปลกปลอมเหล่านั้นภายใน 24 ชั่วโมง และทันทีที่เคลื่อนเข้าไปถึงนั้นจะเกิด 2 สิ่งนี้ขึ้น

NK Cells จะจัดการกับเซลล์แปลกปลอม โดยสร้างปฏิกิริยาลูกโซ่ ซึ่งเป็นการฆ่าเซลล์แปลกปลอมได้โดยตรง (เรียกว่า Cytotoxicity)
NK Cells จะทำงานไปพร้อมกับการปล่อยสารโปรตีนในกระแสเลือดที่เรียกว่า Cytokine ซึ่งจะเรียกเซลล์อื่นๆ ในระบบภูมิคุ้มกันมาช่วย NK Cells ฆ่าเซลล์แปลกปลอม (หรือช่วยป้องกันการโตของเนื้องอก)

ระบบภูมิคุ้มกัน NK Cells ทำงานอย่างไร

การทำงานของ NK Cells หรือที่เราเรียกว่า NK Cell Activity เป็นตัววัดความสามารถของร่างกายในการต่อสู้กับเซลล์แปลกปลอมที่เป็นอันตราย รวมทั้งช่วยให้แพทย์ประเมินความแข็งแกร่งของระบบภูมิคุ้มกันในการต่อสู้กับการติดเชื้อ

NK Cell Activity เป็นค่าที่สะท้อนถึงจำนวนปัจจัยและโรคต่างๆ เช่น ในคนที่มีความเครียดสูง นอนไม่หลับ หรือมีภาวะโภชนาการที่ไม่เหมาะสมก็จะมีค่า NK Cell Activity ระดับต่ำ จะส่งผลให้มีความเสี่ยงสูงขึ้นจากโรคติดเชื้อและโรคอื่นๆ ตามมา และถึงแม้ว่าการวัด NK Cell Activity อาจจะไม่สามารถระบุถึงโรคที่เป็นอยู่ได้ แต่ค่าที่วัดได้จะช่วยให้แพทย์ตัดสินใจที่จะตรวจเพิ่มเติมเพื่อหากว่าร่างกายมีปัญหาสุขภาพหรือเป็นโรคใดอยู่หรือไม่

การตรวจวัดระดับภูมิคุ้มกัน NK Cells

Immunity NK Test คือ เทคโนโลยีการตรวจเลือดครั้งแรกในหลอดทดลอง ซึ่งสามารถวัดจำนวน IFN-gramma ที่หลั่งออกมา ค่านี้จะช่วยประเมินความสามารถของระบบภูมิคุ้มกันที่มีมาแต่กำเนิดแบบไม่จำเพาะเจาะจง ทำให้ทราบถึงความสามารถในการป้องกันการติดเชื้อไวรัสและต่อต้านเซลล์มะเร็ง ซึ่งการตรวจวัดระบบนี้ได้ผ่านการรับรองโดย The MFDS (Ministry of Food and Drug Safety) October, 2012 (12-1357) และได้การยอมรับในฐานะ Novel Health Technology หลังผ่านการประเมินโดย NECA (National Evidence-based healthcare Collaborating Agency) June, 2014

ใครบ้างที่ควรวัดระดับภูมิคุ้มกัน NK Cells

คนที่มีสุขภาพดีที่ต้องการตรวจติดตามการทำงานของภูมิคุ้มกันที่มีมาแต่กำเนิดแบบไม่จำเพาะเจาะจงของตนเอง
คนที่มีการติดเชื้อบ่อยครั้ง
คนที่ต้องสัมผัสกับฮอร์โมนหรือมลพิษจากสิ่งแวดล้อมเป็นระยะเวลายาวนาน
คนที่มีสภาวะอ่อนล้าเรื้อรัง
คนที่มีประวัติการสูบบุหรี่อย่างหนัก
คนที่มีบุคคลในครอบครัวมีประวัติการเป็นโรคมะเร็ง

เพิ่มภูมิคุ้มกันด้วย NK Cell Therapy

สำหรับผู้ที่มีข้อบ่งชี้ถึงการทำงานของ NK Cell Activity ในระดับต่ำกว่าค่าปกติ (100-250) การทำงานของ NK Cells ที่มีค่าต่ำนั้น อาจมีสาเหตุมาจากเงื่อนไขที่เกี่ยวกับสุขภาพ หรือเป็นสัญญาณจากโรคในระยะเริ่มต้น ดังนั้นจึงควรปรับปรุงและเสริมภูมิต้านทานของตนเอง และถึงแม้ว่าจะมีข้อบ่งชี้ในการทำงานของ NK Cell Activity ในระดับปกติ (250-500) ก็ไม่ควรนิ่งนอนใจที่จะรักษาสภาวะที่ดีนี้ไว้ให้คงอยู่ ซึ่งแพทย์จะทำการวินิจฉัยค่าดังกล่าวประกอบกับการตรวจสุขภาพโดยรวม เพื่อแนะนำวิธีการ ทางเลือกในการเพิ่มภูมิคุ้มกัน หรือให้การรักษาที่เหมาะสมต่อไป เช่น การรับประทานยา หรือทำการจัดเก็บภูมิคุ้มกันที่สำคัญจากเลือด (Active NK Cells + lymphocytes) เพื่อนำมาใช้ได้เพิ่มระดับภูมิต้านทานได้ในทันที หรือฝากเก็บไว้ใช้ในอนาคตเมื่อต้องการ ซึ่งภูมิคุ้มกันที่เพาะเลี้ยงได้จาก NK Cells นั้นจะเก็บไว้ได้ถึง 5 ปี มีความจำเป็นเมื่อไหร่ก็สามารถนำมาใช้ได้ในทันที

พญ. ธิศรา วีรสมัย
แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านเวชศาสตร์ชะลอวัย
ศูนย์เวชศาสตร์ชะลอวัย โรงพยาบาลพญาไท 1

ตรวจระดับภูมิคุ้มกัน NK Cells ให้เซลล์รักษาเซลล์