ฟอสฟอรัส เป็นแร่ราตุหรือเกลือแร่ชนิดหนึ่ง ที่มีความสำคัญและจำเป็นต่อร่างกาย ทำให้ร่างกายทำงานได้ปกติส่วนใหญ่จะเก็บอยู่ที่กระดูกและฟัน ช่วยในการควบคุมระบบประสาทและกล้ามเนื้อโดยเฉพาะกล้ามเนื้อหัวใจ

กระดูกฟัน 89%
กล้ามเนื้อ 10%
อวัยวะภายใน 4%
เลือด 1%

หน้าที่ของฟอสฟอรัส

ทำงานร่วมกับแคลเซียมเป็นโครงสร้างของกระดูกและฟัน
กระตุ้นการหดตัวของกล้ามเนื้อ
กระตุ้นการทำงานของระบบประสาท

ผู้ป่วยโรคไตเรื้อรัง

ประสิทธิภาพในการขับฟอสฟอรัสลดลง ทำให้เกิดการคั่งของฟอสฟอรัสในเลือดได้

เป้าหมายของฟอสฟอรัสที่เหมาะสม มากกว่า 4.6 มิลลิกรัม/เดซิลิตร ภาวะฟอสฟอรัสในเลือดสูง

กระดูกบางและเปราะ ก้อนแคลเชียมเกาะตามเนื้อเยื่อ
ภาวะต่อมพาราไทรอยด์โต หลอดเลือดแดงแข็ง

เป้าหมายของระดับฟอสฟอรัสของผู้ป่วยโรคโตเรื้อรัง คือ 2.7-4.6 มิลลิกรัม/เดซิลิตร

ทำไมต้องควบคุมระดับฟอสฟอรัส ?

เมื่อรับประทานอาหารฟอสฟอรัสจะถูกดูดซึมเข้าสู่ร่างกาย
สำหรับผู้ป่วยโรคโต ไตจะทำหน้าที่ลดลง จึงไม่สามารถกำจัดฟอสฟอรัสออกได้
ทำให้ระดับฟอสฟอรัสในเลือดสูงขึ้น เกิด “ภาวะฟอสฟอรัสในเลือดสูง”
ไปกระตุ้นต่อมพาราไทรอยด์ หลั่ง “ฮอร์โมนพาราไทรอยด์”
ฮอร์โมนนี้จะไปสลายแคลเซียมจากกระดูก เพื่อจับกับฟอสฟอรัสที่มากเกิน ซึ่งส่งผลเสียทำให้เกิดอาการคันตามผิวหนังกระดูกบาง เปราะ ภาวะต่อมพาราไทรอยด์โตและหลอดเลือดแดงแข็งในที่สุด

การป้องกันภาวะฟอสฟอรัส

ควรจำกัดการได้รับฟอสฟอรัสจากอาหารอยู่ที่ 800-1,000 มิลลิกรัม/วัน
รักษาระดับฟอสฟอรัสในเลือดให้อยู่ในช่วง 2.7 – 4.6 มิลลิกรัม/เดซิลิตร

เราจะสามารถควบคุมระดับฟอสฟอรัสในเลือดได้อย่างไร?

ควบคุม
ยาขับ
ฟอก

การใช้ยาจับฟอสฟอรัสและการอกเลือด อาจไม่เพียงพอเมื่อเปรียบเทียบกับปริมาณที่ได้รับในแต่ละวัน จึงต้องควบคุมจากการรับประทานอาหาร

ฟอสฟอรัสในอาหาร แบ่งออกได้เป็น 2 ประเภท

จากแหล่งธรรมชาติ	ส่วนประกอบสารสังเคราะห์
พบในอาหารทั่ว ๆ ไป ที่บริโภคอยู่เป็นประจำ	พบในสารปรุงแต่งอาหาร
อาหารที่มีโปรตีนสูง ฟอสฟอรัสมักสูงตาม ยกเว้น ไข่ขาว	เพื่อเสริมแร่ธาตุ เพิ่มเนื้อสัมผัส เช่น ธัญพืชอบกรอบ ซีเรียล
ร่างกายดูดซึมร้อยละ 40-60	เพื่อให้เกิดการหมักและฟูของแป้ง เช่น ผลิตภัณฑ์เบเกอร์รีที่มียีสต์ ผงฟู
	เพื่อป้องกันการสูญเสียน้ำออกเพิ่มอายุเก็บ เช่น กุ้ง/ปลาแช่แข็ง อาหารสำเร็จรูป
	เพื่อเพิ่มรสชาติ เนื้อสัมผัสเด้ง เช่น แฮม นักเก็ต ลูกชิ้น ไส้กรอก
	เพื่อเพิ่มสี กลิ่น สารกันบูด เช่น น้ำอัดลม น้ำหวาน ชา
	ร่างกายดูดซึมมากกว่าร้อยละ 90

ฟอสฟอรัสซ่อนแอบ

ควรอ่านฉลากโภชนาการก่อนซื้อสังเกต “ฟอสเฟต” “ฟอส” “Phosphate” “Phos” ถ้าพบควรหลีกเลี่ยง

กลุ่มอาหารที่มีฟอสฟอรัสสูงและอาหารทดแทน

กลุ่มอาหาร

อาหารที่มีฟอสฟอรัสสูง

ควรหลีกเลี่ยง

อาหารที่ทดแทนกันได้

เครื่องดื่ม

นมและผลิตภัณฑ์ นมทุกชนิด ครีมนม วิปปิ้งครีม นมผง นมข้นหวาน/จืด นมเปรี้ยว เต้าหู้นมสด โยเกิร์ต ไอศกรีม

เครื่องดื่มที่ใส่นมหรือครีมเทียม เช่น โกโก้ ชาเย็น ชานม กาแฟเย็น ช็อคโกแลต กาแฟ 3 in 1

เครื่องดื่มสำเร็จรูป บรรจุขวด กระป้อง น้ำอัดลม

น้ำธัญพืช น้ำผักผลไม้ เช่น น้ำเต้าหู้ นมถั่วเหลือง น้ำลูกเดือย นมมอล์ต น้ำผลไม้รวม แอลกอฮอล์

กาแฟดำ ชาจีน/ฝรั่ง ไม่ใส่นม

ได้ 1-2 แก้ว/วัน

แต่ยังคงมีฟอสฟอรัสอยู่บ้าง ดื่มมากทำให้ฟอสฟอรัสขึ้นได้จึงไม่ควรดื่มต่างน้ำ น้ำสมุนไพร น้ำขิง ใบเตย มะนาว อัญชัน มะนาวโซดา ควรเลี่ยงน้ำสีดำเข้ม

ขนม

ขนมที่ใช้ผงฟู ยีสต์ ชีส ถั่ว เนย ไข่แดง

เช่น เบเกอรี ขนมปังสอดไส้ โดนัท เค้ก ขนมเปี๊ยะ ทองหยิบ ทองหยอด ฝ่อยทอง เม็ดขนุน ซาลาเปา ปาท่องโก๋

ขนมจีบ เวเฟอร์ โรตี แพนเค้ก ครัวซ็อง

ขนมไทยที่ใช้แป้ง หรือ แป้งปลอดโปรตีนเป็นหลัก

เช่น วุ้น เยลลี่ ซาหริ่ม ลอดช่องสิงคโปร์

ขนมชั้น สาคูเปียก

เนื้อสัตว์

ไข่แดง ไข่ปลา ไข่มด เครื่องในสัตว์ เต้าหู้

อาหารที่กินได้ทั้งกระดูก เช่น กุ้งแห้ง ปลากรอบ ปลาแห้ง

(ทอดกรอบ โขลกใส่น้ำแกง) ปลาเล็กปลาน้อยทอด

(ปลากรอบปลาปั่น) ครีบ/หาง/หัวปลาทอด กบ แย้ ย่าง

ทั้งกระดูก แมลงต่าง ๆ ทอดกรอบ

เนื้อสัตว์แปรรูปและผลิตภัณฑ์ เช่น แหนม หมู/ไก่ยอ

หมูแผ่น หมูเส้น ปลาเส้น (ฮื่อก้วย) หมูไก่ปรุงรส หมู/ไก่หยอง

กุนเชียง แฮม ไส้กรอก โบโลน่า เบคอน หมู/เนื้อ/ไก่/

ปลาสวรรค์ ไส้อั่ว ลูกชิ้น เนื้อสัตว์สำเร็จรูปแช่แช็ง นักเก็ต

ปูอัด ปลาแซลมอนรมควัน ทูน่ากระป๋อง ปลากระป๋อง

ไข่ขาว แหล่งโปรตีนคุณภาพดี

ฟอสฟอรัสต่ำ เนื้อปลาต่าง ๆ เลี่ยงส่วนกระดูก ครีบ แก้ม หาง เนื้อวัว หมู ไก่ เป็ด ไม่ติดมันหรือติดหนัง

ธัญพืชและข้าว

ถั่วต่าง ๆ และผลิตภัณฑ์จากถั่ว ถั่วเขียว ถั่วเหลือง ถั่วแดง

ถั่วดำ ถั่วลิสง อัลมอลล์ แมคคาเดเมีย วอลนัต

มะม่วงหิมพานต์ พิสตาชิโอเฮเซลนัต เนยถั่วสำเร็จรูป

เมล็ดธัญพืชต่าง ๆ แป้งที่ไม่ผ่านการขัดสี

ข้าวโพด ข้าวกล้อง ข้าวโอ๊ต จมูกข้าว บะหมี่ มูสลี่ ฟองเต้าหู้

เต้าฮวย น้ำเต้าหู้ ข้าวโพดอบกรอบ คอนเฟลก เมล็ดฟักทอง

เมล็ดทานตะวัน เมล็ดแตงโม

แป้งที่ผ่านการขัดสี

เช่น ข้าวขาว เส้นใหญ่ เส้นเล็ก เส้นหมี่

วุ้นเส้น เส้นเซี่ยงไฮ้

ผัก

พืชหัว เช่น มันเทศ ผือก แห้ว ผักกาดดองกระป๋อง/ผักแช่แข็ง

ผักใบ/ผักสด

ผลไม้

ผลไม้อบแห้ง เช่น ลูกเกด ลูกพรุน อินทผาลัม ทุเรียนอบกรอบ

สตรอว์เบอร์รีตากแห้ง มะม่วงกวน

ผลไม้สด

เครื่องปรุง

น้ำสลัด มายองเนส ซอสมะเขือเทศ ผงปรุงรส/ก้อน มัสตาร์ด

ลดการปรุงรสด้วยเครื่องปรุง

อาหารสำเร็จรูป

อาหารสำเร็จรูปหรือแช่แข็งอาหารจานด่วน

เช่น แฮมเบอร์เกอร์ พิซซ่า มั่นฝรั่งทอด ฮ็อตด็อก

อาหารสดไม่ผ่านการแปรรูป

ข้อควรรู้ ?

แม้ไข่แดงจะมีปริมาณฟอสฟอรัสสูง แต่ก็เป็นแหล่งโปรตีนคุณภาพดี โดยแนะนำให้ทานไข่ทั้งฟอง 1 ฟอง/วัน (คนปกติ) สำหรับผู้ป่วยที่มีภาวะไขมันในเลือดสูง โรคเบาหวาน และโรคหลอดเลือดหัวใจสามารถทานได้วันเว้นวัน

พลังงานและสารอาหารของไข่ไก่

ทั้งฟองเบอร์ 0 ปริมาณ 1 ฟอง ให้พลังงาน 72 กิโลแคลอรี ประกอบด้วย คาร์โบไฮเดรต 0.36 กรัม โปรตีน 6.28 กรัม ไขมัน 4.76 กรัม คอเลสเตอรอล 186 มิลลิกรัม

เทคนิค ลด ฟอสฟอรัส เมื่อทานนอกบ้าน

ลด/เลี่ยงการเติมหรือจิ้มซอสเพิ่ม เพราะเป็นแหล่งฟอสฟอรัสแอบซ่อน

เคล็ดลับ : สั่งเมนูอาหารที่ไม่ต้องจิ้มเพิ่ม หรือ แยกน้ำจิ้ม/ซอส

หลีกเลี่ยง กับข้าว/ข้าวกล่องสำเร็จรูป เป็นแหล่งของโซเดียมและฟอสฟอรัสที่สูง
การรับประทานอาหารที่มีฟอสเฟตต่ำ แต่ทานในปริมาณที่มากหรือบ่อยก็ทำให้กลายเป็นได้รับปริมาณฟอสฟอรัสสูงได้เช่นกัน เช่น การรับประทานอาหารบุฟเฟต์
หลีกเลี่ยงเนื้อสัตว์แปรรูป และผลิตภัณฑ์ เนื้อสัตว์มีกระดูก
เลือกอาหารมื้อว่างฟอสเฟตต่ำ หลีกเลี่ยงเบเกอร์รีและขนมไทยที่มีไข่แดงเป็นส่วนประกอบ
เลือกดื่มน้ำเปล่าเป็นหลัก เลี่ยง นม ชา กาแฟ เพราะมีฟอสฟอรัสสูง

ศูนย์ไตเทียม โรงพยาบาลพญาไท 2 ชั้น 14 อาคาร A โทร. 02-617-2444 ต่อ 1683, 1684

อ้างอิง

คู่มือ สำหรับผู้ป่วยโรคไตวายเรื้อรัง

ที่ฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม

จัดทำโดย

สาขาวิชาโรคไต ภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย หน่วยโรคไต ฝ่ายอายุรศาสตร์ โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย

คุณประโยชน์และข้อควรระวังของฟอสฟอรัสในอาหาร