เด็กอ้วน มักถูกมองว่าน่ารักน่ากอด แต่สิ่งที่คุณพ่อคุณแม่อาจลืมนึกถึง คือเด็กอ้วนหรือเด็กที่มีน้ำหนักตัวเกินเกณฑ์จะนำไปสู่ความเสี่ยงโรคได้มากมาย ซึ่งอาจเริ่มจาก ภาวะความดันโลหิตสูงที่เสี่ยงกว่าเด็กทั่วไปถึง 6 เท่า และยังนำไปสู่ความเสี่ยงต่อเนื่อง คือโรคหลอดเลือดหัวใจและหลอดเลือดสมอง ปัญหาสุขภาพไตหรือภาวะไตวายเรื้อรังก่อนวัยอันควร ดังนั้นผู้ปกครองจึงควรให้ความสนใจกับมาตรฐานน้ำหนักตัวที่ควรจะเป็นของบุตรหลาน

หน้าที่ของไต และการดูแลสุขภาพไต

ไตเป็นอวัยวะขนาดเล็กที่มีรูปร่างคล้ายเมล็ดถั่ว มีหน้าที่สำคัญในการกรองของเสีย สารน้ำส่วนเกิน และแร่ธาตุต่าง ๆ ในเลือดแล้วขับออกทางปัสสาวะ เพื่อรักษาสมดุลของร่างกาย โดยของเสียเหล่านี้เกิดจากกระบวนการเผาผลาญอาหารและการทำงานของอวัยวะต่าง ๆ หากไตทำงานผิดปกติหรือเกิดภาวะไตวาย ของเสียและสารพิษจะสะสมในกระแสเลือด การไม่ได้รับการรักษาอย่างทันท่วงทีอาจทำให้การทำงานของอวัยวะต่าง ๆ ล้มเหลวและนำไปสู่การเสียชีวิตได้

ในแต่ละปียังมีจำนวนผู้ป่วยโรคไตวายเรื้อรังรายใหม่เพิ่มขึ้น และจำเป็นต้องเข้าสู่กระบวนการฟอกไตกว่า 20,000 ราย ในปัจจุบันมีผู้ป่วยที่ต้องฟอกไตถึง 150,000 คน ซึ่งโรคไตไม่ได้เกิดจากความเสื่อมตามวัยในผู้สูงอายุเท่านั้น แต่ในเด็กหรือวัยรุ่นก็สามารถเป็นโรคไตได้ เพราะยังมีอีกหลายสาเหตุในการเกิดโรค โดยหนึ่งในสาเหตุสำคัญของการเกิดโรคไต ก็คือการบริโภคอาหารที่มีไขมันและเกลือโซเดียมสูง การมีภาวะอ้วน น้ำหนักตัวเกิน หรือการเป็นโรคเบาหวาน และความดันโลหิตสูง

เพราะอะไรเด็กอ้วนจึงเสี่ยงเป็นโรคไต ?

ในประเทศไทย มีเด็กที่เป็นโรคอ้วนหรือมีภาวะน้ำหนักตัวเกินราว 1.4 ล้านคนจากประชากรเด็กทั้งหมด 17.6 ล้านคน หรือคิดเป็นประมาณ 8% ซึ่งสาเหตุสำคัญที่ทำให้เด็กไทยมีน้ำหนักเกินหรือเป็นโรคอ้วนมักเกิดจากการกินอาหารที่มีแคลอรีสูง ของทอด ของมัน ขนมหวาน หรือขนมกรุบกรอบ รวมถึงการใช้ชีวิตประจำวันแบบเนือยนิ่ง เช่น ติดการเล่นโทรศัพท์มือถือ เล่นเกมคอมพิวเตอร์ หรือการนั่งๆ นอนๆ ดูโทรทัศน์’

โรคอ้วนยังเป็นปัจจัยหนึ่งที่ทำให้เกิดภาวะความดันโลหิตสูง และเพิ่มความเสี่ยงการเป็นโรคเบาหวาน รวมถึงโรคไตได้ด้วย เนื่องจากไตมักต้องทำงานหนักกว่าเด็กในวัยเดียวกันที่มีน้ำหนักตัวปกติ ซึ่งอาจนำไปสู่ภาวะไตเสื่อมชนิด Focal Segmental Glomerulonephritis ที่ทำให้ประสิทธิภาพในการกรองของเสียของไตลดลง

ความดันโลหิตสูงและโรคเบาหวานที่นำไปสู่โรคไตในเด็กอ้วน

เป็นที่ทราบกันดีว่า โรค NCDs หรือโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง อย่างโรคไตเสื่อมหรือไตวายในผู้ใหญ่ มีความสัมพันธ์กับภาวะความดันโลหิตสูงและการเป็นโรคเบาหวาน ซึ่งแม้แต่ในเด็กก็สามารถเกิดขึ้นได้ ตัวอย่างเช่น

โรคเบาหวาน

เด็กอ้วนจะมีความเสี่ยงเป็นโรคเบาหวานสูงกว่าเด็กทั่วไปที่มีน้ำหนักตัวอยู่ในเกณฑ์ปกติ ทั้งนี้ การมีภาวะน้ำตาลในเลือดสูงต่อเนื่องโดยไม่ได้รับการรักษาหรือควบคุมระดับน้ำตาลให้กลับมาอยู่ในเกณฑ์ที่เหมาะสม อาจทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนอย่างโรคไตจากเบาหวาน โดยหลอดเลือด

เล็กในไตโกลเมอรูลัส (glomerulus) จะเกิดความเสียหายจนทำให้ไตไม่สามารถกรองของเสียได้อย่างมีประสิทธิภาพ ซึ่งหากไม่ได้รับการรักษาอาจนำไปสู่ภาวะไตเสื่อมเรื้อรังหรือไตวายได้

โรคไตจากเบาหวานในระยะแรกมักไม่มีอาการแสดงที่ชัดเจน แต่สามารถตรวจพบโปรตีน (อัลบูมิน) ในปัสสาวะที่เรียกว่า ไมโครอัลบูมินนูเรีย (microalbuminuria) ซึ่งนับเป็นสัญญาณที่บอกให้รู้ว่าการทำงานของไตมีความผิดปกติ การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้ดีจึงเป็นเป้าหมายสำคัญเพื่อการป้องกันและชะลอการเกิดโรคไต

ความดันโลหิตสูง

หากเด็กมีภาวะความดันโลหิตสูง จะส่งผลกับหลอดเลือดในไตซึ่งมีหน้าที่กรองของเสียให้ได้รับความเสียหาย โดยเฉพาะหลอดเลือดโกลเมอรูลัส (glomerulus) ที่ต้องรับแรงดันเลือดสูงกว่าที่ควรจะเป็นติดต่อกันเป็นเวลานาน จนอาจทำให้หลอดเลือดแข็ง (arteriosclerosis) และตีบแคบ ซึ่งส่งผลให้เลือดไปเลี้ยงไตได้น้อยลง เมื่อผนวกกับความสามารถในการกรองของเสียของไตที่แย่ลง จึงก่อให้เกิดโรคไตเรื้อรัง และนำไปสู่ภาวะไตวายได้ในที่สุด การควบคุมความดันโลหิตให้กลับมาอยู่ในค่าที่ยอมรับได้ จึงเป็นเป้าหมายสำคัญที่จะช่วยลดความเสียหายที่เกิดกับไต ซึ่งนอกจากการใช้ยาลดความดันโลหิตแล้ว การปรับพฤติกรรม เช่น การลดการบริโภคเกลือหรืออาหารโซเดียมสูง การออกกำลังกายเป็นประจำ รวมถึงการควบคุมโรคที่เกี่ยวข้องก็เป็นหนทางหนึ่งในการช่วยให้ภาวะความดันโลหิตที่สูงกลับลดลงมาอยู่ในเกณฑ์ที่น่าพอใจ ซึ่งจะช่วยลดความเสียหายที่จะเกิดกับไตได้

อาการโรคไตในเด็กที่คุณพ่อคุณแม่ควรสังเกต

สัญญาณเตือนของโรคไตในเด็กที่ผู้ปกครองอาจสังเกตได้คือ เด็กจะมีอาการเหนื่อยง่าย ซีด อ่อนเพลีย ซึ่งอาจบ่งบอกถึงภาวะโลหิตจาง มีน้ำหนักตัวต่ำกว่าเกณฑ์ การเจริญเติบโตไม่สมวัย อาการที่เด่นชัดอีกอย่าง คือการบวมตามร่างกาย เช่น ใบหน้า เปลือกตา ขา หรือบวมทั้งตัว ซึ่งเกิดจากการคั่งของสารน้ำในร่างกาย

ลดเสี่ยงโรคไตในเด็กด้วยการดูแลน้ำหนักตัวและปรับพฤติกรรม

เพื่อลดความเสี่ยงในการเกิดโรคไตในเด็ก ผู้ปกครองควรให้ความสำคัญในการดูแลน้ำหนักตัวของบุตรหลานให้อยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน เพราะการที่เด็กมีน้ำหนักเกินหรือภาวะโรคอ้วน อาจส่งผลเสียต่อสุขภาพไต ทั้งยังเสี่ยงต่อภาวะความดันโลหิตสูง และโรคเบาหวานมากกว่าเด็กในวัยเดียวกัน

ควรส่งเสริมให้เด็กกินอาหารที่เหมาะสมตามปริมาณพลังงานที่ควรได้รับ โดยเฉพาะการลดอาหารจำพวกแป้งและไขมันสูง หลีกเลี่ยงการกินจุบจิบ รวมถึงสนับสนุนให้เด็กออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ และพาไปตรวจสุขภาพเป็นประจำ หากพบว่าเด็กมีน้ำหนักเกินเกณฑ์ ควรรีบปรึกษาแพทย์เพื่อการลดน้ำหนักโดยไม่กระทบต่อการเจริญเติบโตและสุขภาพของเด็ก

เด็กอ้วนกับโรคไตเกี่ยวข้องกันอย่างไร ทำไมจึงต้องรีบพบแพทย์