Trabeculectomy เป็นการผ่าตัดมาตรฐานวิธีหนึ่งที่ใช้รักษาโรคต้อหิน โดยการทำทางระบายสารน้ำ (aqueous humor) จากภายในช่องหน้าลูกตา (anterior chamber) ออกสู่ภายนอกลูกตาผ่านรูที่สร้างขึ้นใหม่บริเวณรอยต่อของกระจกตา หรือตาดำ (cornea) และตาขาว (sclera) โดยมีแผ่นเนื้อเยื่อตาขาวคลุมไว้ที่ทางออกอีกชั้นเหมือนบานประตูก่อนสารน้ำในลูกตาจะถูกระบายออกมายังบริเวณใต้ต่อเยื่อตา (subconjunctival space) และปรากฏให้เห็นเป็นถุงน้ำบนผิวของลูกตา (ภาพที่ 1) น้ำที่อยู่ในถุงน้ำส่วนหนึ่งจะซึมผ่านเยื่อตาออกสู่ภายนอกเข้าไปรวมกับน้ำตา และถูกดูดซึมไปพร้อมกันโดยเส้นเลือด เยื่อตารอบเส้นเลือด และท่อน้ำเหลืองในท้ายที่สุด

Trabeculectomy สามารถลดความดันตาด้วยการระบายน้ำได้คราวละมากๆ จึงสามารถลดความดันตาได้อย่างรวดเร็วตั้งแต่ระหว่างผ่าตัดไปจนถึงหลังผ่าตัด

จุดประสงค์ของการผ่าตัด trabeculectomy

คือ เพื่อสร้างทางระบายใหม่สำหรับสารน้ำในลูกตา เมื่อการระบายโดยวิธีธรรมชาติมีการอุดตัน หรือระบายได้น้อยจนกระทั่งโรคต้อหินที่เป็นอยู่มีอาการแย่ลง

ข้อบ่งชี้ของการผ่าตัด trabeculectomy ได้แก่

ใช้ยาหยอดตา และ/หรือยารับประทานลดความดันตาร่วมกับเลเซอร์รักษาเต็มที่แล้ว แต่ยังไม่สามารถควบคุมความดันตาให้อยู่ในระดับที่ต้องการ หรือไม่สามารถชะลอโรคได้

ผู้ป่วยไม่สามารถหยอดยาต้อหินได้
ผู้ป่วยหยอดยาต้อหินไม่ครบ หรือไม่สม่ำเสมอตามแพทย์สั่ง
มีผลข้างเคียงที่ดวงตา และ/หรือทางกายอันเกิดจากการใช้ยาต้อหิน

เป้าหมายของการผ่าตัด trabeculectomy

คือ การสร้างทางระบายที่มีการไหลออกของสารน้ำในปริมาณที่เหมาะสม และทำให้ความดันตาหลังผ่าตัดไม่สูงหรือต่ำจนเกินไป เหมาะสมกับระดับความรุนแรงของโรคต้อหินในผู้ป่วยแต่ละราย และสามารถชะลอโรค (การเสื่อมหรือการตายของเซลล์ปมประสาทในชั้นจอตา [retinal ganglion cells] และเส้นประสาทตา)ได้

ความสำเร็จของการผ่าตัด trabeculectomy

นอกจากจะขึ้นอยู่กับรูที่สร้างขี้นเพื่อระบายสารน้ำออกจากช่องหน้าลูกตา และความสามารถในการดูดซึมสารน้ำของถุงน้ำบนผิวลูกตาแล้ว เทคนิคการผ่าตัด วิธีการลดแผลเป็นบริเวณที่ผ่าตัดทั้งระหว่าง และหลังการผ่าตัดก็มีความสำคัญเช่นกัน

มีหลักฐานว่า สาร 5-Fluorouracil (5-FU) และ Mitomycin C (MMC) สามารถช่วยลดแผลเป็น และเพิ่มความสำเร็จในการผ่าตัดด้วยวิธี trabeculectomy ได้ และบางการศึกษาพบว่า Mitomycin C ช่วยลดความดันตาได้มากกว่า 5-Fluorouracil ดังนั้นจึงมีการใช้สารเหล่านี้ร่วมกับการผ่าตัด trabeculectomy และ/หรือหลังผ่าตัดเสมอ

นอกจาก 5-Fluorouracil และ Mitomycin C แล้ว ยังมีการคิดค้นอุปกรณ์ หรือสารอื่นเพื่อเพิ่มความสำเร็จในการผ่าตัด เช่น Ologen (ProSys, London, UK) ซึ่งเป็นสารคอลลาเจนที่ได้จากหมูใช้วางแทรกระหว่างชั้นเนื้อเยื่อที่ผ่าตัด และสามารถย่อยสลายได้ (ภาพที่ 2) หรือ Healaflow (Aptissen, Geneva, Switzerland) ซึ่งเป็นกรดไฮยาลูโรนิคชนิดพิเศษที่มีการเชื่อมโยงแบบหนาแน่น (reticulated hyaluronic acid) เป็นเจลใส และเหนียว สารน้ำในตาสามารถไหลผ่าน และระบายออกจากตาได้ตามปกติ (ภาพที่ 3)

การใช้อุปกรณ์ หรือสารอื่นเพิ่มเติมนอกเหนือจาก 5-Fluorouracil และ Mitomycin C นั้นขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของแพทย์ผู้ผ่าตัด และต้องพิจารณาเป็นรายๆ ไป

ภาพที่ 1 แสดงถุงน้ำที่ปรากฏบนผิวของลูกตา และเหนือต่อกระจกตา (11-1 นาฬิกา) หลังผ่าตัดด้วยวิธี trabeculectomy ร่วมกับการใช้สาร Mitomycin C ซึ่งเป็นวิธีการผ่าตัดมาตรฐานสำหรับโรคต้อหิน

ภาพที่ 2 แสดงถุงน้ำที่ปรากฏบนผิวของลูกตาและเหนือต่อกระจกตา (10-2 นาฬิกา) หลังผ่าตัดด้วยวิธี trabeculectomy ร่วมกับการใช้สาร Mitomycin C และ Ologen ซึ่งวางตัวอยู่บนตาขาว (episclera) และใต้ต่อเยื่อตา (conjunctiva)

ภาพที่ 3 แสดงถุงน้ำที่ปรากฏบนผิวของลูกตา และเหนือต่อกระจกตา (10-2 นาฬิกา) หลังผ่าตัดด้วยวิธี deep sclerectomy ซึ่งเป็นการผ่าตัดมาตรฐานสำหรับโรคต้อหินอีกวิธีหนึ่ง ร่วมกับการใช้สาร Mitomycin C และ Healaflow

การผ่าตัดต้อหินโดยวิธี Trabeculectomy