ปกติแล้วเซลล์กล้ามเนื้อหัวใจจะทำหน้าที่สร้างกระแสไฟฟ้า เพื่อกระตุ้นให้หัวใจทำงานสม่ำเสมอ มีการบีบตัวเพื่อให้เลือดจากห้องบนวิ่งไปยังห้องล่าง โดยเซลล์ที่สร้างกระแสไฟฟ้าในตัวเอง จากขอบบนหัวใจห้องบน จะส่งกระแสผ่านไปยังห้องล่าง ตามแนวระบบประสาทในหัวใจ ซึ่งในคนปกติ ชีพจรควรเต้นอยู่ที่ประมาณ 60-80 ครั้ง/นาที แล้วเราจะรู้ได้ยังไงว่าเมื่อไหร่ที่หัวใจเต้นผิดปกติ

ภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ (Cardiac arryhythmia) คืออะไร ?

คือภาวะที่เกิดความผิดปกติขึ้นในการนำไฟฟ้าของหัวใจ โดยหัวใจอาจเต้นเร็วหรือช้ากว่าปกติ และมีจังหวะสม่ำเสมอหรือไม่สม่ำเสมอก็ได้ ภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะบางชนิดเป็นภาวะฉุกเฉินทางการแพทย์ ซึ่งอาจเป็นอันตรายถึงชีวิต ทำให้เกิดภาวะหัวใจหยุดและเสียชีวิตได้ โดยทั่วไปเราสามารถแบ่งชนิดของหัวใจเต้นผิดปกติออกเป็น 2 แบบใหญ่ๆ คือ หัวใจเต้นช้าผิดปกติ (Bradyarrhythmia) และหัวใจเต้นเร็วผิดปกติ (Tachyarrhythmia)

“อาการแบบไหน” คือหัวใจเต้นผิดจังหวะ ?

เราสามารถแบ่งอาการที่บ่งบอกว่าเป็นหัวใจเต้นผิดจังหวะออกได้เป็น 3 แบบ คือ

กรณีที่หัวใจเต้นเร็วเกินไป คือ ชีพจรเกิน 80 ครั้ง/นาทีในผู้ใหญ่ขณะพัก ถือว่าเร็วกว่าปกติ บางคนอาจมีอาการใจสั่น วิงเวียน หน้ามืด แน่นหน้าอก เหนื่อยง่าย เป็นลม อัมพฤกษ์ อัมพาต หรือหัวใจหยุดเต้น (Cardiac arrest) และเสียชีวิต
กรณีหัวใจเต้นช้าเกินไป คือ ชีพจรในผู้ใหญ่ขณะพักน้อยกว่า 60 ครั้ง/นาที (ยกเว้นในนักกีฬาที่ฝึกซ้อมสม่ำเสมอสุขภาพแข็งแรง หัวใจอาจเต้นช้าได้มาก ๆ เช่น 50 ครั้ง/นาที ก็ยังถือว่าปกติ) ซึ่งถ้าหัวใจเต้นช้ามาก จะทำให้เลือดที่บีบจากหัวใจไปเลี้ยงสมองไม่เพียงพอ ส่งผลทำให้วิงเวียน หรือหน้ามืดเป็นลมได้
นอกจากเต้นเร็วหรือช้าเกินไปแล้ว หัวใจอาจจะเต้นไม่สม่ำเสมอ ซึ่งจะยิ่งส่งผลให้เลือดที่บีบออกจากหัวใจไม่เพียงพอสำหรับเลี้ยงอวัยวะต่าง ๆ โดยเฉพาะสมอง และหัวใจเอง ทำให้ขาดเลือดจนส่งผลให้เกิดอาการต่าง ๆ ตามมา

สาเหตุและปัจจัย ที่เพิ่มความเสี่ยงโรคหัวใจเต้นผิดจังหวะ

โรคหัวใจเต้นผิดจังหวะ เกิดขึ้นได้จากหลายสาเหตุ และยังมีปัจจัยอื่นๆ ที่ทำให้เสี่ยงต่อการเป็นโรคนี้ได้อีก เช่น ความผิดปกติของระบบการนำไฟฟ้าในหัวใจ ที่อาจเกิดจาก โรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด การอักเสบของกล้ามเนื้อหัวใจจากเชื้อไวรัสบางชนิด ภาวะที่ผู้ป่วยมีโรคหัวใจเดิมอยู่แล้ว เช่น โรคหัวใจพิการแต่กำเนิดต่าง ๆ โรคลิ้นหัวใจตีบ หรือรั่ว การถูกกระตุ้น ด้วยคาเฟอีนหรือยากระตุ้นประสาท แอมเฟตามีน (Amphetamine) แอลกอฮอล์ ยาลดน้ำหนักบางประเภท ยาขยายหลอดลม อายุที่เพิ่มขึ้นก็ทำให้เกิดการเสื่อมสภาพของระบบไฟฟ้าหัวใจได้เหมือนกัน นี่จึงเป็นสาเหตุที่โรคนี้มักเกิดกับผู้สูงอายุ และโรคบางชนิดก็อาจกระตุ้นให้เกิดการเต้นผิดจังหวะได้ เช่น โรคความดันโลหิตสูง โรคไขมันในเส้นเลือดสูง โรคเบาหวาน และ ผู้ที่มีภาวะต่อมไทรอยด์เป็นพิษ เกลือแร่ในเลือดผิดปกติ เช่น แมกนีเซียม โพแทสเซียม เป็นต้น

อีกหนึ่งปัจจัยก็คือโรคทางกรรมพันธุ์ ซึ่งเป็นส่วนน้อย เกิดจากความผิดปกติของวงจรไฟฟ้าที่เป็นมาแต่กำเนิด เช่น โรคไหลตาย หรือ Brugada syndrome , Long QT syndrome กลุ่มผู้ป่วยจะมีการเต้นผิดจังหวะของหัวใจห้องล่างจนอาจส่งผลให้หัวใจหยุดเต้นและเสียชีวิตได้ทันที ผู้ป่วยกลุ่มนี้มักมีอาการ หน้ามืด เป็นลม หากวินิจฉัยได้ก่อน แพทย์จะรักษาโดยการฝังเครื่องกระตุ้นไฟฟ้าหัวใจ เข้าไปในตัวผู้ป่วยเพื่อป้องกันภาวะหัวใจหยุดเต้นเฉียบพลันได้

ขั้นตอนการตรวจวินิจฉัยโรคหัวใจ

การซักประวัติและตรวจร่างกาย การตรวจชีพจร วัดความเร็วความสม่ำเสมอของการเต้น ความแรงของชีพจรการตรวจฟังเสียงเต้นหัวใจ โรคลิ้นหัวใจตีบหรือรั่วมักมาร่วมกับการเต้นผิดจังหวะเร็วที่เกิดจากหัวใจห้องบน เป็นต้น
การตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ (ECG) หาความผิดปกติของคลื่นไฟฟ้าหัวใจ และชนิดของการเต้นผิดจังหวะของหัวใจขณะนั้น
การเอกซเรย์ทรวงอก (Chest x-ray) ดูขนาดและห้องหัวใจ
การตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ 24-48 ชม. (Holter) เนื่องจากในบางครั้งภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะบางประเภทไม่สามารถตรวจพบด้วยการตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ จึงต้องติดเครื่องตรวจไว้กับตัวผู้ป่วยครบ 1-2 วัน จึงถอดข้อมูลมาแยกชนิดของคลื่นหัวใจ โดยเครื่องวิเคราะห์อีกครั้งหนึ่ง
การตรวจคลื่นเสียงสะท้อนความถี่สูง/อัลตราซาวด์หัวใจ (Echocardiogram)
การตรวจระบบการนำไฟฟ้าภายในหัวใจ (Cardiac electrophysiology study)
ตรวจภาพหลอดเลือดด้วยการสวนหลอดเลือดหัวใจ (Coronary angiogram)
การตรวจเลือดเพิ่มเติม เพื่อดูความเข้มข้นของเลือดเพื่อดูภาวะซีด การทำงานของไต ไทรอยด์ฮอร์โมน เกลือแร่ในเลือด สารบ่งภาวะกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด เป็นต้น

โรคหัวใจกับวิธีรักษา

การให้ยา โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อควบคุมอัตราการเต้นของหัวใจไม่ให้เร็วจนเกินไป (Rate control) เพื่อควบคุมจังหวะการเต้นของหัวใจให้สม่ำเสมอ (Rhythm control) ยาละลายลิ่มเลือด เพื่อป้องกันการเกิดลิ่มเลือดในหัวใจห้องบนป้องกันภาวะลิ่มเลือดไปอุดตันในอวัยวะสำคัญส่วนอื่นของร่างกาย
การนวดจุดประสาทที่คอ กรณีที่เป็นการเต้นเร็วผิดจังหวะจากหัวใจห้องบน แพทย์อาจนวดจุดประสาทที่ลำคอ เพื่อกระตุ้นระบบประสาท พาราสิมพาธิติค (Parasympathetic nervous system) ที่ควบคุมการเต้นของหัวใจให้หัวใจเต้นช้าลง
การใช้ไฟฟ้ากระตุก เพื่อปรับการเต้นของหัวใจ (Cardioversion) ให้กลับเต้นปกติ การเต้นผิดจังหวะชนิดที่เกิดจากหัวใจห้องล่าง ทำให้เลือดออกจากหัวใจน้อย อาจทำให้เสียชีวิตได้อย่างรวดเร็ว การช่วยชีวิตที่ได้ผลดี คือการใช้เครื่องช็อกไฟฟ้าหัวใจ (Defibrillator) ยิ่งรักษาได้เร็ว ยิ่งได้ผลดี
การจี้ด้วยคลื่นวิทยุความถี่สูง (Radiofrequency ablation) แพทย์จะใส่สายสวนหัวใจเข้าไป เพื่อทำลายความผิดปกติที่ตรวจพบจากการทำ EP (Electrophysiologic study) ซึ่งวิธีนี้จะทำลายจุดกำเนิด หรือตัดเส้นทางลัดวงจรไฟฟ้าที่ทำให้หัวใจเต้นผิดจังหวะให้หมดไป ทำให้มีอัตราการหายขาดจากโรคค่อนข้างมาก

ภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ…รีบรักษาก่อนสายเกินแก้