แม้การแพทย์ในบัจจุบันยังไม่สามารถสรุปสาเหตุของการเกิดมะเร็งเต้านมได้ แต่มีหลักฐานว่าฮอร์โมนเอสโตรเจน (Estrogen) ซึ่งเป็นออร์โมนเพศหญิงในร่างกายผู้หญิงเรา เป็นสารกระตุ้นเซลล์เนื้อเยื่อเต้านมให้มีการแบ่งเซลล์เพิ่มจำนวนขึ้น โดยในภาวะปกติร่างกายอาศัยฮอร์โมน Estrogen ในการเปลี่ยนแปลงต่างๆ ตามระยะการเจริญพันธุ์ เช่นการเข้าสู่วัยสาว การมีประจำเดือน การตั้งครรภ์ การเข้าสู่วัยทอง เป็นต้น กล่าวได้ว่า ธรรมชาติกำหนดให้ ฮอร์โมน Estrogen เป็นฮอร์โมนประจำเพศหญิง มีบทบาทสำคัญในการทำงานของร่างกาย เพื่อให้สามารถดำรงเผ่าพันธุ์ต่อไปได้

ดังนั้นอาจกล่าวได้ว่า บัจจัยที่สัมพันธ์กับการมีฮอร์โมนเอสโตรเจนระดับสูงในร่างกาย ถือว่าเป็นปัจจัยเสี่ยงที่สำคัญของการเกิดมะเร็งเต้านม

เนื้อหาส่วนนี้จะนำเสนอปัจจัยเสี่ยงของมะเร็งเต้านม ซึ่งสามารถแบ่งได้เป็น 2 กลุ่ม คือ

1. ปัจจัยเสี่ยงที่สามารถหลีกเลี่ยงหรือควบคุมได้

ภาวะอ้วน : ภาวะอ้วนในผู้หญิงวัยหมดประจำเดือน ถึงแม้รังไข่จะหยุดสร้างฮอร์โมนเอสโตรเจนแล้ว แต่ก็พบว่ายังมีปริมาณฮอร์โมนอยู่ในระดับต่ำที่ถูกสร้างจากเนื้อเยื่อไขมันในร่างกาย ดังนั้นหากมีภาวะอ้วนก็จะทำให้ร่างกายมีระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนเพิ่มสูงขึ้น จึงเพิ่มความเสี่ยง ภาวะอ้วนในผู้หญิงวัยที่มีประจำเดือนอยู่ไม่ถือเป็นปัจจัยเสี่ยงกลับกันความอ้วนอาจลดความเสี่ยงต่อการเป็นมะเร็งเต้านมในผู้หญิงที่ยังมีประจำเดือนได้
อาหาร : ควรบริโภคอาหารประเภท พืชผัก ผลไม้ ร่วมกับหลีกเลี่ยง อาหารประเภทไขมัน เนื้อสัตว์ จะช่วยลดความเสี่ยงต่อการเป็นมะเร็งเต้านมได้
การออกกำลังกาย : แนะนำให้ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสอ 45-60 นาที 4-5 วันต่อสัปดาห์
การดื่มเครื่องดื่มอัลกอฮอล์
การสูบบุหรี่
การทานยาเม็ดคุมกำเนิด
การทานเสริมฮอร์โมนในสตรีวัยทอง
ความเครียด

2. ปัจจัยเสี่ยงที่อยู่นอกเหนือการควบคุม

อายุ : อายุมากขึ้น เป็นความเสี่ยงพื้นฐานของการเป็นโรคมะเร็งโดยทั่วไปอยู่แล้ว ไม่ได้จำเพาะอยู่กับมะเร็งเต้านม เพียงอย่างเดียว
กรรมพันธุ์ : โรคมะเร็งทุกชนิดจัดเป็นโรคของความผิดปกติทางพันธุกรรม (genetic disease) ชนิดหนึ่ง คือต้นตอของความผิดปกติจะอยู่ที่ การกลายพันธุ์ของยีน ที่อยู่ในสาย DNA ที่อยู่ภายในเซลล์ ยีนกลายพันธุ์นั้นอาจเกิดจาก

1. การถ่ายทอดมาทางสายเลือดจากพ่อแม่ (hereditary)

2. เกิดการกลายพันธุ์ขึ้นเองในภายหลัง (sporadic) เช่นการได้รับสารก่อมะเร็งชนิดต่างๆที่อยู่ในสิ่งแวดล้อม

โดยคำว่า “ยีน” เป็นคำที่ใช้เรียก รหัส ทางพันธุกรรมของสิ่งมีชีวิต ( ไม่ว่าจะเป็นพืช หรือสัตว์) ยีนมีไว้สำหรับสร้างสารโปรตีนในร่างกาย ถ้ามีความผิดปกติหรือการกลายพันธุ์ของยีน ร่างกายก็จะได้ผลผลิตโปรตีนที่ผิดปกติจากยีนที่ผิดปกติ นั่นเอง ทีนี้โปรตีนที่ผิดปกติก็จะไปทำหน้าที่ ที่ผิดปกติต่อๆกันไป กรณีของโรคมะเร็ง โปรตีนผิดปกติ มักจะเป็นพวกโปรตีนที่เกี่ยวข้องกับการควบคุมการแบ่งตัวของเซลล์ ไม่ว่าจะเป็น พวกเอนไซม์ที่กระตุ้นกระบวนการแบ่งเซลล์ ได้แก่ Growth factors, Growth factors receptors หรือ Ligands ต่างๆ หรือ เอนไซม์ที่ออกฤทธิ์ยับยั้ง (inhibit) กระบวนการแบ่งตัวของเซลล์ ในมะเร็งเต้านม มีการค้นพบ ยีน ที่เกี่ยวข้องกับการเป็นมะเร็งเต้านม ที่สำคัญคือ BRCA1 และ BRCA2 โดยยีนสองตัวนี้มีหน้าที่ในการควบคุมการแบ่งตัวของเซลล์ (tumor suppressor gene) ชนิดหนึ่ง พบว่าคนที่มียีนนี้ผิดปกติจะมีโอกาสเป็นมะเร็งเต้านมได้สูงราว 70-80% ตลอดชีวิต และสามารถถ่ายทอดทางพันธุกรรมไปสู่รุ่นลูกหลานได้

สำหรับมะเร็งเต้านมเราพบว่า ผู้ป่วยส่วนน้อยเท่านั้นที่มีสาเหตุจากการถ่ายทอดทางกรรมพันธุ์ ผู้ป่วยส่วนใหญ่เป็นมะเร็งขึ้นมาเองโดยไม่ได้เกี่ยวข้องกับการมีญาติเป็นมะเร็งเต้านมแต่อย่างใด ดังเนื้อหาต่อไปนี้

1. ราว 10% เป็นชนิดที่ถ่ายทอดทางกรรมพันธุ์ชัดเจน (Hereditary breast cancer) โดยได้รับยีน BRCA จากตระกูล

ถ่ายทอดทาง กรรมพันธุ์ แน่ๆ ถ้ามีญาติสายตรงเป็นก็ถือว่าเสี่ยงมาก ต้องพบแพทย์เพื่อบริหารความเสี่ยง คือเซลล์ทุกเซลล์ในร่างกายจะมียีนผิดปกตินี้อยู่ ดังนั้นมีสิทธิ์เกิดมะเร็งขึ้นในอวัยวะทุกอวัยวะที่ ยีนนี้เข้าไปเกี่ยวข้อง ที่พบบ่อยได้แก่ เต้านม รังไข่ มดลูก ลำไส้ใหญ่ ตับอ่อน ต่อมลูกหมากในผู้ชาย
ยังไม่มีข้อมูลว่าคนไทยมีพาหะของยีน นี้กันมากแค่ไหน แต่ชาติพันธุ์ที่มีความชุกในยีนนี้ คือชาวยิว (Ashkenazi Jews)
ในคนไทยแต่เชื่อว่าไม่น่ามาก น่าจะ ราวร้อยละ 5-10 ของประชากร
ในทางปฏิบัติก็พบคนไข้ที่สงสัยว่าเข้าข่ายเป็นแบบนี้ อยู่เนืองๆ
การรักษาคนไข้ที่สงสัยว่าอยู่ในกลุ่มนี้ จะพิเศษกว่าคนไข้ทั่วๆไป เพราะมีข้อต้องพิจารณามากมาย ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของการรักษาตัวผู้ป่วยเองทั้งในด้านการผ่าตัด จะผ่าเลือกวิธีแบบไหน การให้ยา การเฝ้าระวังมะเร็งของอวัยวะอื่นๆ รวมทั้งการรักษาญาติพี่น้องในตระกูล

2. ราว 20% เป็นชนิดที่เกี่ยวข้องกับการที่มีบุคคลในตระกูลเป็นโรคมะเร็งชนิดใดๆ ก็ได้ (Familial breast cancer)

มักผิดปกติในยีนที่เกี่ยวกับการเกิดโรคมะเร็งชนิดต่างๆ ที่ได้รับการถ่ายทอดมาจากตระกูล
ยีนที่ทราบแล้วมีอยู่หลายชนิด ทำให้เกิดความไม่เสถียรของสาย DNA ส่งผลให้เกิดการกลายพันธุ์ของยีนอื่นๆ ตามมาได้ง่ายขึ้น คนๆนั้นก็เป็นมะเร็งได้ง่ายขึ้น

3. ราว 70% เป็นชนิดที่ไม่มีประวัติทางกรรมพันธุ์ ( Sporadic breast cancer)

มีการกลายพันธุ์ของยีนที่เกี่ยวข้องกับการเกิดมะเร็งเต้านมเกิดขึ้นในภายหลัง ไม่ได้รับการถ่ายทอดมาจากตระกูล
มักเกี่ยวกับการได้รับสารก่อมะเร็ง หรือใช้ชีวิตเสี่ยงต่อการเป็นมะเร็ง
ขึ้นกับปัจจัยเสี่ยงต่างๆ ต่อการเป็นมะเร็งเต้านม ได้แก่
- การมีประจำเดือนครั้งแรกเร็ว ก่อนอายุ 12 ปี
- การเข้าสู่วัยหมดประจำเดือนช้า หลังอายุ 55 ปี
- การมีบุตรคนแรกช้า หลังอายุ 30 ปี

พ. ต. ต. นพ. หะสัน มูหาหมัด
แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านอนุสาขาศัลยศาสตร์มะเร็งวิทยา
ศูนย์รักษ์เต้านม โรงพยาบาลพญาไท 1

ปัจจัยเสี่ยงต่อการเป็นมะเร็งเต้านม