โดยปกติแล้วผู้หญิงจะมีการตกไข่เพียงเดือนละ 1 ใบ ซึ่งได้มาจากการแข่งกันของไข่ใบเล็กๆ จำนวนหลายใบจากรังไข่ทั้งสองข้างในระหว่างที่มีประจำเดือน แต่สุดท้ายแล้วจะมีการแข่งขันเฟ้นหาไข่ใบที่ดีที่สุดในรอบนั้นๆ ที่โตเต็มที่และสมบูรณ์ พร้อมตกออกมาเพื่อผสมพันธ์เพียง 1 ใบเท่านั้น แต่สำหรับเด็กหลอดแก้วถ้าเราจะรอให้ธรรมชาติคัดสรรให้มีไข่ตกเพียงใบเดียว โอกาสที่จะมีลูกได้สำเร็จในหนึ่งรอบเดือนนั้นจะน้อยมากๆ เพราะฉะนั้นการทำเด็กหลอดแก้วจึงจำเป็นต้องมีการฉีดยากระตุ้นไข่ตั้งแต่ต้นในช่วงที่กำลังเป็นประจำเดือน เพื่อให้ไข่ใบเล็กๆจำนวนหลายใบที่เริ่มแข่งขันกันตั้งแต่แรกโตพร้อมๆกัน เมื่อไข่โตเต็มที่ก็เก็บออกมาใช้งานได้เต็มจำนวนที่มีตั้งแต่แรก เพื่อเพิ่มโอกาสให้ได้ตัวอ่อนมากขึ้น เพราะฉะนั้น “ถ้าตามธรรมชาติมีโอกาสตกไข่เพียง 1 ใบ การทำเด็กหลอดแก้วก็เพิ่มโอกาสได้มากขึ้นเป็นหลายเท่าตัว”

ขั้นตอนการทำเด็กหลอดแก้ว

หลังจากการฉีดกระตุ้นจนได้ไข่มาแล้ว ก็จะนำไปผสมกับตัวอสุจิและเลี้ยงตัวอ่อนต่ออีกประมาณ 3-5 วัน เพื่อคัดเลือกว่าตัวอ่อนตัวไหนโตดี หรือมีคุณภาพดีที่สุด หลังจากนั้นจะเป็นขั้นตอนการย้ายตัวอ่อนกลับเข้าไปฝังในโพรงมดลูก แต่ก่อนจะย้ายกลับเข้าไปก็มีข้อแนะนำว่าเราสามารถตรวจโครโมโซมเพื่อเช็คว่าตัวอ่อนนั้นปกติหรือไม่ก่อนนำไปใช้ เพราะตัวอ่อนที่โตดี คุณภาพดี ไม่ได้การันตีว่าจะต้องเป็นตัวอ่อนที่ปกติเสมอไป โดยเฉพาะตัวอ่อนที่ได้มาจากฝ่ายหญิงที่อายุมากกว่า 35 ปี ฝ่ายชายน้ำเชื้อผิดปกติรุนแรง หรือเคยมีประวัติแท้งมาก่อนมากกว่า 2 ครั้ง

สามารถสรุปขั้นตอนการทำเด็กหลอดแก้วแบบง่ายๆ ก็ คือ

กระตุ้นไข่ > เก็บไข่ > ผสม > เลี้ยง 3-5 วัน > (±ตรวจเช็คโครโมโซม) > ย้ายกลับเข้าไปที่โพรงมดลูก

การย้ายตัวอ่อนจะมี 2 แบบด้วยกัน ดังนี้

การย้ายตัวอ่อนในรอบสด คือ ย้ายตัวอ่อนหลังจากเก็บไข่ได้ 3-5 วัน ซึ่งหลังจากย้ายตัวอ่อนไปได้ 7-9 วัน จะรู้ผลเลยว่าตัวอ่อนฝังตัวหรือไม่ ท้องหรือไม่ท้อง แต่การย้ายในรอบสดมีข้อเสียก็คืออาการอืดแน่นท้อง ท้องโตจากการฉีดยากระตุ้นรังไข่ ทำให้รังไข่บวมรวมถึงระดับฮอร์โมนที่สูงผิดปกติจากรอบธรรมชาติ อาจทำให้สภาพร่างกายไม่เหมาะสมกับการฝังตัวของตัวอ่อน ส่งผลให้โอกาสสำเร็จในการย้ายตัวอ่อนในรอบสดอาจน้อยลงได้
การย้ายตัวอ่อนในรอบแช่แข็ง คือ เมื่อเราได้ตัวอ่อนในรอบสดมาแล้วก็ทำการแช่แข็งเก็บเอาไว้ก่อน เมื่อร่างกายพร้อมสมบูรณ์เมื่อไหร่ ค่อยละลายตัวอ่อนออกมาเพื่อย้ายตัวอ่อนในภายหลัง การย้ายรอบแช่แข็งนั้นจะย้ายหลังจากที่มีประจำเดือนประมาณ 3 สัปดาห์ และ 7-9 วันหลังการย้ายตัวอ่อนก็จะรู้ผลเหมือนกันว่าท้องหรือไม่ วิธีนี้จะมีโอกาสสำเร็จมากกว่าแบบแรก แต่หากห้องแลปไม่ได้มาตรฐาน อาจทำให้การละลายตัวอ่อนออกมาใช้มีปัญหา ส่งผลให้คุณภาพของตัวอ่อนแย่ลง โอกาสสำเร็จก็สามารถลดลงไปได้เช่นกันเมื่อเทียบกับการย้ายตัวอ่อนในรอบสด

ข้อควรปฏิบัติหลังการย้ายตัวอ่อน

การเก็บไข่ทำเด็กหลอดแก้วในสมัยนี้ ไม่จำเป็นต้องนอนโรงพยาบาล ไม่มีแผลผ่าตัดที่หน้าท้อง ใช้เวลาผ่าตัดเก็บไข่เพียง 30-45 นาที และพักสังเกตอาการ 2-3 ชั่วโมงก็สามารถกลับบ้านได้ ส่วนการปฏิบัติตัวหลังจากย้ายตัวอ่อน จริงๆ แล้วจะทำอะไรก็ได้ แต่พยายามพักผ่อนให้มากๆ อย่าให้ท้องของเรากระทบกระเทือนหรือกระเทือนให้น้อยที่สุด การเดินเร็ว วิ่งเร็ว การออกกำลังกายแนะนำว่าควรงดไปก่อนได้เลย หรือแม้แต่การนั่งขับถ่ายเบ่งเป็นเวลานานๆ ก็อาจทำให้มดลูกบีบตัวทำให้ตัวอ่อนฝังตัวได้ยากเช่นกัน

แต่สำหรับความเชื่อที่ว่าต้องนอนเฉยๆ ห้ามขยับเด็ดขาดถือเป็นความเชื่อที่ไม่ค่อยถูกต้องซะทีเดียว จริงๆแล้ว สามารถนอนตะแคง พลิกซ้าย-ขวา หรือนอนคว่ำได้ แม้กระทั่งการขึ้น-ลงบันไดก็ยังสามารถทำได้ เพียงแต่ต้องเดินช้าๆ อย่าให้กระแทกแรง ส่วนการกินให้เลือกรับประทานอาหารอ่อนๆ เลี่ยงอาหารรสจัด ระวังไม่ให้ท้องเสีย และจิบน้ำบ่อยๆ เพื่อลดการเบ่งถ่ายจากภาวะท้องผูก เพียงเท่านี้ก็ทำให้โอกาสที่ตัวอ่อนจะฝังตัวสูงขึ้นได้แล้ว

“เก็บไข่” รอความพร้อมมีลูกในอนาคต

สำหรับคนที่แต่งงานแล้วแต่ยังไม่พร้อมในตอนนี้ โดยวางแผนไว้ว่าจะมีลูกในอนาคต หรือแม้กระทั่งคนที่ยังโสด ก็สามารถมาเก็บไข่เอาไว้ก่อนได้ เพราะเมื่ออายุเข้าเลข 3 ปลายๆแล้วโอกาสท้องตามธรรมชาตินั้นจะยากขึ้น การเก็บไข่ไว้ก่อนตั้งแต่ตอนยังสาวๆ จึงสามารถช่วยเพิ่มโอกาสการมีลูกได้ง่ายขึ้นเมื่อตอนอายุมาก เพราะตอนอายุน้อยๆ จำนวนไข่ของเรายังมีเยอะและคุณภาพไข่ยังดีอยู่ ส่วนระยะเวลาการเก็บรักษาไข่ก็สามารถเก็บไว้ได้นานถึง 10 ปีเลยทีเดียว แต่สำหรับคนที่มีคู่แล้วการแช่แข็งเป็นตัวอ่อนจะดีกว่าแช่แข็งเป็นไข่เพราะตัวอ่อนมีโอกาสรอดสูงกว่าไข่และค่าใช้จ่ายในการเก็บรักษาน้อยกว่า เมื่อพร้อมก็สามารถย้ายตัวอ่อนที่เก็บไว้ได้ในทันที ถือได้ว่าการทำเด็กหลอดแก้ว การเก็บไข่ การฝากไข่ ฝากตัวอ่อน เป็นเสมือน การรักษาโอกาสในการมีลูกของคุณเอาไว้ตั้งแต่อายุน้อยๆ นั่นเอง

นพ. ปัญญา ศักดิ์สง่าวงษ์
แพทย์เฉพาะทางด้านเวชศาสตร์การเจริญพันธุ์
ศูนย์รักษาภาวะมีบุตรยาก โรงพยาบาลพญาไท 2

เด็กหลอดแก้ว ตัวช่วยเพิ่มโอกาสในการมีลูกของคุณให้ง่ายขึ้น