ช่วงปลายฝนต้นหนาว อากาศมักแปรปรวน เดี๋ยวฝนตก เดี๋ยวหนาว เดี๋ยวร้อนอบอ้าว สภาวะอากาศนี้ทำให้เชื้อโรคมีการเจริญเติบโตและแพร่เชื้อได้ดี เมื่อเด็กได้รับเชื้อโรคผ่านทางการหายใจ เชื้อโรคจะผ่านไปตามอวัยวะสำคัญต่างๆ ของระบบหายใจ ก่อให้เกิดโรคติดเชื้อเฉียบพลันระบบทางเดินหายใจในเด็ก ซึ่งเป็นสาเหตุที่ทำให้เด็กอายุต่ำกว่า 5 ปี มีอัตราการป่วยและอัตราการเสียชีวิตสูงสุด คุณพ่อคุณแม่หรือผู้ปกครองจึงควรทำความเข้าใจเกี่ยวกับโรคติดเชื้อเฉียบพลันระบบทางเดินหายใจในเด็ก เพื่อสังเกตอาการ และจะได้พาลูกน้อยไปพบแพทย์อย่างทันท่วงที

โรคติดเชื้อเฉียบพลันระบบทางเดินหายใจในเด็กคืออะไร?

คือ โรคติดเชื้อตั้งแต่ช่องจมูก จนถึงถุงลมในปอดแบบเฉียบพลัน มักมีอาการไม่เกิน 4 สัปดาห์ แบ่งเป็นกลุ่มใหญ่ๆ ได้ 2 กลุ่มคือ

โรคติดเชื้อเฉียบพลันระบบทางเดินหายใจส่วนบน หมายถึง การติดเชื้อตั้งแต่ช่องจมูกจนถึงเหนือกล่องเสียง
โรคติดเชื้อเฉียบพลันระบบทางเดินหายใจส่วนล่าง หมายถึง การติดเชื้อตั้งแต่หลอดลมจนถึงถุงลมในปอด

โรคติดเชื้อเฉียบพลันระบบทางเดินหายใจส่วนบน…ที่พบได้บ่อย

โรคหวัด เป็นโรคติดเชื้อเฉียบพลันระบบทางเดินหายใจส่วนบนที่พบได้บ่อยที่สุด

สาเหตุมักเกิดจากเชื้อไวรัส เช่น Rhinovirus, Coronavirus
มักมีอาการไม่รุนแรง ได้แก่ คัดจมูก น้ำมูกไหล ไอ จาม ไข้ต่ำ เจ็บคอ ปวดเมื่อยตัว อาการมักเป็นอยู่ 2-7 วัน ถ้าเป็นนานเกิน 2 สัปดาห์ อาจมีภาวะแทรกซ้อนอื่น เช่น ไซนัสอักเสบ หรือติดเชื้อแบคทีเรียร่วมด้วย
โดยเฉลี่ยเด็กมีโอกาสเป็นหวัดได้ 6-10 ครั้ง/ปี และพบน้อยลงเมื่อเด็กโตขึ้น

โรคคออักเสบ ส่วนใหญ่จะเกิดจากการติดเชื้อไวรัส แต่อาจเกิดจากเชื้อแบคทีเรียบางชนิดได้ อาการที่พบคือ มีไข้ อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร เจ็บคอ อาจมีเสียงแหบ ไอ น้ำมูก

โรคหูอักเสบ เกิดได้ทั้งจากเชื้อไวรัสและเชื้อแบคทีเรีย โดยเด็กอาจเริ่มเป็นหวัดมาก่อน แล้วจึงมีอาการไข้ ปวดหู หูอื้อ บางคนอาจจะมีหนองไหลออกจากหู เด็กเล็กๆ บางคนอาจแสดงอาการด้วยการดึงหูบ่อยๆ บางรายอาจมีอาการไอร่วมด้วย

โรคไซนัสอักเสบ ส่วนใหญ่เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย มักจะมีอาการเหมือนเป็นหวัดแต่นานกว่าปกติ เช่น ไอ มีน้ำมูกนานเกิน 10 วัน อาจจะมีไข้สูง ปวดศีรษะ ปวดบริเวณกระบอกตา กดเจ็บโพรงไซนัส มีน้ำมูกสีข้นเขียวบางรายอาจมีลมหายใจมีกลิ่นเหม็น

โรคติดเชื้อเฉียบพลันระบบทางเดินหายใจส่วนล่าง…ที่พบได้บ่อย

โรคกล่องเสียงอักเสบ(viral croup) มักพบในเด็กอายุ 6 เดือน-3 ขวบ เกิดจากการติดเชื้อไวรัส โดยจะมีอาการเป็นหวัดมาก่อน 1-2 วัน ต่อมามีอาการ ไอเสียงก้อง เสียงแหบ หายใจเสียงดัง เด็กที่มีอาการรุนแรง อาจมีอาการหายใจหอบ หายใจลำบาก ปากเขียวได้

โรคหลอดลมอักเสบ มีอาการได้ตั้งแต่รุนแรงน้อยจนถึงรุนแรงมาก โดยเกิดได้จากหลายสาเหตุ เช่น การติดเชื้อ การแพ้ การระคายเคืองจากสารเคมี แต่ในที่นี้จะขอกล่าวถึงเฉพาะโรคหลอดลมอักเสบที่เกิดจากติดเชื้อ โดยทั่วไปโรคนี้มักเริ่มด้วยอาการของโรคหวัดนำมาก่อน เช่น มีไข้ น้ำมูกใส ต่อมามีอาการไอ เริ่มต้นมักจะไอแห้งๆ แล้วตามมาด้วยไอแบบมีเสมหะปริมาณมาก บางรายอาจไอมากจนอาเจียน หรือไอจนนอนไม่ได้ บางครั้งจะมีอาการหอบร่วมด้วย

โรคปอดอักเสบ หรือ ปอดบวม พบได้ในเด็กมากกว่าผู้ใหญ่ และมักรุนแรงกว่า ทั้งยังเป็นสาเหตุของการเสียชีวิตอันดับ 1 ของโรคติดเชื้อในเด็กอายุต่ำกว่า 5 ปี อาการที่พบจะประกอบด้วย มีไข้ ไอ หายใจหอบ หรือมีลักษณะหายใจลำบาก ในเด็กเล็กมักจะงอแงมากกว่าปกติ ไม่ยอมกินอาหารและน้ำ สาเหตุมักเกิดจากการติดเชื้อ ซึ่งพบได้ทั้งจากเชื้อไวรัสและแบคทีเรีย นอกจากนี้ อาจเกิดจากการสูดสำลักอาหารและน้ำ รวมทั้งสารเคมีต่างๆ ซึ่งจะทำให้เกิดการติดเชื้อตามมา ในเด็กที่เป็นปอดอักเสบหลายๆ ครั้ง อาจจะทำให้เกิดความผิดปกติของทางเดินหายใจอย่างถาวรได้ เช่น อาจจะทำให้เกิดเป็นโรคหลอดลมโป่งพอง ส่งผลทำให้เด็กมีคุณภาพชีวิตที่ถดถอย และจำเป็นต้องให้การรักษาอย่างต่อเนื่อง

โรคติดเชื้อเฉียบพลันระบบทางเดินหายใจไม่รีบรักษา…อาจลุกลาม

ถึงแม้ว่าโรคระบบทางเดินหายใจ เช่น โรคหวัด จะหายเองได้ด้วยการดูแลสุขภาพหรือกินยา แต่โรคหวัดก็เป็นตัวนำไปสู่โรคติดเชื้อเฉียบพลันระบบทางเดินหายใจส่วนล่าง เช่น โรคหลอดลมอักเสบ และโรคปอดอักเสบ ดังนั้นคุณพ่อคุณแม่ไม่ควรนิ่งนอนใจหากลูกน้อยเป็นไข้หวัด ทางที่ดีควรไปพบแพทย์ เพื่อตรวจให้แน่ใจตั้งแต่เริ่มต้น และในกรณีที่มีลักษณะและอาการดังต่อไปนี้ ควรรีบไปพบแพทย์ทันที

เป็นผู้ป่วยเด็กอายุน้อย โดยเฉพาะถ้าน้อยกว่า 3 เดือน
มีอาการไข้สูง หายใจหอบเหนื่อย
เจ็บคอ หรือมีน้ำมูกเขียวเหลือง ร่วมกับมีไข้สูงตั้งแต่ 38.5 องศาเซลเซียส ขึ้นไป
มีอาการปวดบริเวณโพรงจมูก
ปฏิเสธไม่ยอมกินอาหารและน้ำ
มีอาการไข้หวัดที่ไม่ดีขึ้น ภายใน 1 สัปดาห์

การรักษาโรคติดเชื้อเฉียบพลันระบบทางเดินหายใจ

หลักการรักษาโรคติดเชื้อทางเดินหายใจจะเป็นการรักษาที่จำเพาะตามสาเหตุ และการรักษาด้วยการประคับประคองตามอาการ ดังนี้

การรักษาที่จำเพาะตามสาเหตุ

กรณีที่พบว่า เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย แพทย์จะพิจารณาใช้ยาปฏิชีวนะในการรักษา แต่จะเป็นยาชนิดใดขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของแพทย์ และชนิดของเชื้อแบคทีเรียที่ก่อโรค รวมถึงความรุนแรงของอาการด้วย

กรณีติดเชื้อไวรัส โดยทั่วไปจะรักษาแบบประคับประคองตามอาการ เมื่อภูมิคุ้มกันโรคดีขึ้น ต้านทานโรคได้มากขึ้น ร่างกายจะค่อยๆ กำจัดไวรัสได้เอง การติดเชื้อไวรัส แพทย์จะไม่ให้ยาปฏิชีวนะ เพราะยาปฏิชีวนะฆ่าได้แต่เชื้อแบคทีเรีย ไม่สามารถฆ่าเชื้อไวรัสได้

การรักษาประคับประคองตามอาการ

การรักษาแบบนี้ คือ การรักษาตามอาการผู้ป่วย ได้แก่ การให้ยาแก้ปวดลดไข้ ยาแก้ไอละลายเสมหะ การให้ออกซิเจนกรณีหายใจลำบาก การให้สารน้ำทางหลอดเลือดดำ กรณีรับประทานอาหารไม่ได้ หรือร่างกายมีภาวะขาดน้ำ เป็นต้น

การป้องกันและลดความเสี่ยงโรคติดเชื้อเฉียบพลันระบบทางเดินหายใจ

หากลูกยังอยู่ในวัยกินนมแม่ก็ควรให้ลูกกินนมแม่ เพื่อเป็นการสร้างภูมิคุ้มกันให้กับร่างกาย
รับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่ เพื่อให้ร่างกายแข็งแรง และได้รับวิตามินที่เพียงพอ
- ออกกำลังกายสม่ำเสมอ
- หลีกเลี่ยงการอยู่ในบริเวณที่มีคนแออัดหรือพลุกพล่าน เช่น สนามเด็กเล่น บ้านบอล เพื่อลดการรับเชื้อจากผู้อื่น
- หลีกเลี่ยงการอยู่ใกล้ผู้ที่กำลังสูบบุหรี่ หรือในสถานที่ที่มีควันบุหรี่ รวมถึงสถานที่ที่มีสารเคมีต่างๆ
- หากลูกเจ็บป่วยไม่สบาย ควรให้หยุดเรียน เพื่อป้องกันการแพร่กระจายโรคไปสู่เด็กคนอื่นในโรงเรียน
- สอนบุตรหลานให้ล้างมือบ่อยๆ ไม่เอามือเข้าปาก แคะจมูก หรือขยี้ตา และหลีกเลี่ยงอย่าให้เพื่อนไอ/จามใส่หน้า
- ล้างมือก่อนรับประทานขนมหรืออาหาร และควรใช้ช้อนกลาง ไม่ควรใช้ช้อนหรือแก้วน้ำร่วมกับผู้อื่น
- รับวัคซีนป้องกันโรค ซึ่งในปัจจุบันมีวัคซีนที่สามารถป้องกันโรคติดเชื้อเฉียบพลันทางระบบทางเดินหายใจได้อย่างมีประสิทธิภาพ ได้แก่ วัคซีนป้องกันโรคไข้หวัดใหญ่ วัคซีนป้องกันปอดอักเสบ (IPD)

พญ. สิริพิมพ์ เพ็ญชาติ

แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านโรคระบบการหายใจ

ศูนย์สุขภาพเด็กและวัยรุ่น โรงพยาบาลพญาไท 1

โรคติดเชื้อเฉียบพลัน ระบบทางเดินหายใจในเด็ก