หลังการผ่าตัดข้อเข่าแน่นอนว่าทุกคนย่อมอยากที่กลับมาใช้ชีวิตและใช้งานข้อเข่าได้อย่างปกติ นอกจากการดูแลตัวเองตามที่แพทย์แนะนำแล้ว การฟื้นฟูทำกายภาพบำบัดหลังผ่าตัดก็มีส่วนสำคัญที่ส่งผลให้ผู้ป่วยสามารถกลับมาใช้งานข้อเข่าอย่างปกติได้เร็วขึ้น

ซึ่งท่าบริหารหลังการผ่าตัดจำเป็นต้องเป็นท่าที่เหมาะสม เนื่องจากยังมีอาการการเจ็บจากการผ่าตัดอยู่เพื่อความปลอดภัยในการเคลื่อนไหว ซึ่งแพทย์และนักกายภาพบำบัดจะเป็นผู้เข้ามาดูแลผู้ป่วยหลังการผ่าตัดอย่างใกล้ชิด

กายภาพบำบัด-ประคบเย็นในช่วงแรกหลังการผ่าตัด

โดยส่วนใหญ่แล้วหลังการผ่าตัดในช่วงแรกจะมีอาการบวมตึงและปวดข้อเข่าเกิดขึ้นได้ ซึ่งนอกจากการใช้ยาแล้วการทำกายภาพบำบัดโดยการประคบแผ่นเย็น การบริหารเกร็งกล้ามเนื้อรอบๆ ข้อเข่า ร่วมกับการกระดกปลายเท้า หรือการขยับข้อเข่างอเหยียดเบาๆ จะช่วยเตรียมพร้อมเคลื่อนไหวให้กับร่างกาย และยังเป็นการเตรียมใช้เครื่อง Conhnuous Passive Mohon เพื่อให้กล้ามเนื้อบริเวณต้นขามีความแข็งแรงก่อนที่จะเริ่มให้ผู้ป่วยลุกขึ้นยืน

กายภาพบำบัดในช่วงที่สามารถลุกนั่งได้แล้ว

เพื่อให้การฟื้นฟูสภาพร่างกายและข้อเข่าที่ผ่าตัดหายได้เร็วขึ้น เมื่อผู้ป่วยสามารถลุกนั่งบนเตียงได้จะเริ่มกายภาพบำบัดบริหารข้อเข่าโดยงอและเหยียดเข่าทั้งสองข้างบนเตียง โดยเฉพาะขาข้างที่ทำผ่าตัด การทำเช่นนี้จะช่วยให้ข้อเข่ายืดเหยียดป้องกันข้อเข่ายึดติด และทำให้กล้ามเนื้อรอบข้อเข่าแข็งแรง

หัดเดินด้วยวอคเกอร์ (Walker)

การทำกายภาพบำบัดในลักษณะนี้นักกายภาพบำบัดจะให้ผู้ป่วยหัดยืนและเดินด้วยวอคเกอร์ โดยให้ผู้ป่วยยกวอคเกอร์ไปด้านหน้าพอประมาณแล้วค่อยก้าวขาที่ดีมาข้างหน้าและใช้วอคเกอร์ช่วยรับน้ำหนักแล้วจึงก้าวขาข้างที่ผ่าไปให้เท่ากับขาข้างปกติ ซึ่งนักกายภาพบำบัดจะคอยอยู่ใกล้ๆ เพื่อความปลอดภัย เริ่มต้นด้วยการเดินรอบเตียง และเพิ่มระยะการเดินรอบเตียง หรือบริเวณในห้องพักของผู้ป่วยมากขึ้น กระทั่งเดินได้มั่นคงขึ้น จึงฝึกขึ้นลงบันไดได้ดี แพทย์จึงให้กลับบ้าน โดยเฉลี่ยอยู่ในช่วง 4-7 วันแล้วแต่อาการของผู้ป่วยแต่ละคน

เมื่อกลับบ้านแล้ว…ควรปฏิบัติตัวอย่างไร

เมื่อแพทย์อนุญาตให้ผู้ป่วยกลับบ้าน สิ่งสำคัญคือการทำกายภาพอย่างต่อเนื่องโดยแพทย์และทีมนักกายภาพบำบัดจะให้คำแนะนำตามความเหมาะสมกับผู้ป่วยแต่ละราย เพื่อให้กล้ามเนื้อรอบข้อเข่าแข็งแรงขึ้น เพิ่มความยืดหยุ่นของกล้ามเนื้อขา และการเพิ่มช่วงการเคลื่อนไหวของข้อเข่าเทียมให้ผู้ป่วยสามารถกลับมาใช้งานข้อเข่าได้อย่างมีประสิทธิภาพ สามารถกลับไปทำกิจวัตรประจำวันให้ได้ ดังนั้นผู้ป่วยจึงควรปฏิบัติตนตามคำแนะนำของนักกายภาพบำบัดอย่างเคร่งครัด

สิ่งสำคัญอีกประการหนึ่งที่ผู้ป่วยและผู้ดูแลควรให้ความสำคัญคือการเตรียมสภาพแวดล้อมที่บ้านให้พร้อม เช่น เตรียมห้องนอนผู้ป่วยให้อยู่ชั้นล่าง หลีกเลี่ยงการเดินขึ้นลงบันไดในรายที่เสี่ยงต่อการพลัดตกหกล้ม ควรใช้ส้วมที่เป็นชักโครก รวมถึงดูแลแผลผ่าตัด ป้องกันแผลติดเชื้อและเข้าพบแพทย์ตามนัดหมาย

ออกกำลังกายช่วยเพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อขา

ประมาณ 2-6 เดือนหลังผ่าตัดผู้ป่วยเริ่มจะคุ้นชินกับข้อเข่าเทียม และสามารถงอเข่าได้ 120-140 องศา และมีความมั่นคงในการเดิน การขึ้นลงบันได ก้าวขาสลับได้

สำหรับกีฬาที่แนะนำคือ เดินเร็ว ว่ายน้ำ ขี่จักรยาน เล่นกีฬาที่ไม่ใช้แรงข้อเข่ามากๆ อย่างแบดมินตัน เทนนิส และไม่ควรยกหรือแบกของหนัก การนั่ง พับเพียบ ขัดสมาธิ คุกเข่า เนื่องจากจะทำให้ข้อเข่าเทียมต้องรับแรงกระแทก ส่งผลทำให้อายุการใช้งานของข้อเข่าเทียมลดลง หากฝึกกายภาพบำบัด หรือออกกำลังกายแล้วเกิดอาการปวด เจ็บกล้ามเนื้อ เจ็บข้อต่างๆ ที่รวมถึงข้อเข่าที่ผ่าตัด ต้องรีบหยุดพักทันที ในกรณีที่ปวด เจ็บเกิน 1-2 วัน ควรรีบมาพบแพทย์

หลังผ่าตัดข้อเข่า จะฟื้นฟูร่างกายอย่างไรให้แข็งแรงเร็วขึ้น!