“ไตวาย” ไม่ว่าใครได้ยินก็ล้วนแต่หวาดกลัวและไม่อยากให้เกิดขึ้นกับตัวเองหรือคนใกล้ชิด ทำให้ทุกคนต่างพยายามดูแลตัวเองเพื่อหลีกเลี่ยงไม่ให้เสี่ยงต่อการเป็นโรคไต แต่ทั้งนี้ ข้อเท็จจริงอย่างหนึ่งที่หลายๆ คนอาจไม่เคยทราบมาก่อน คือ แม้เราจะไม่ได้ป่วยเป็นโรคไต ก็สามารถไตวายได้ ถ้าร่างกายอยู่ใน “ภาวะกล้ามเนื้อตาย” ด้วยเหตุนี้เอง การทำความเข้าใจเกี่ยวกับภาวะกล้ามเนื้อตายเอาไว้ จึงเป็นสิ่งสำคัญที่ไม่ควรมองข้าม เพื่อให้สามารถดูแลตัวเองและคนชิดใกล้ ให้ปลอดภัยจากอาการไตวายให้ได้มากที่สุด

ภาวะกล้ามเนื้อตายคืออะไร ทำไมเป็นแล้วไตวายได้?

กล้ามเนื้อในร่างกายคนเรา ส่วนใหญ่คือ “กล้ามเนื้อลาย” ซึ่งมีประมาณ 50% ของกล้ามเนื้อทั้งหมด โดยตัวอย่างกล้ามเนื้อลายในร่างกาย ก็เช่น กล้ามเนื้อแขน ขา ลำตัว ส่วนต่างๆ ที่เราใช้ในการเคลื่อนไหว เป็นต้น ซึ่งเมื่อเกิดเหตุที่ทำให้กล้ามเนื้อดังกล่าวเข้าสู่ “ภาวะกล้ามเนื้อตาย” สารเคมีต่างๆ ที่อยู่ในกล้ามเนื้อจะถูกปล่อยเข้าสู่กระแสเลือดในปริมาณมาก และทำให้เกิดผลกระทบต่อไต จนอาจนำไปสู่ภาวะไตวายได้ในที่สุด

สาเหตุใด ทำให้เกิดภาวะกล้ามเนื้อตายจนไตวาย?

สาเหตุสำคัญที่เป็นปัจจัยหลักในการทำให้เกิดภาวะกล้ามเนื้อตาย แบ่งได้ออกเป็น 3 กลุ่ม ได้แก่

ประสบอุบัติเหตุ เช่น รถชน จนทำให้ผู้บาดเจ็บติดอยู่ภายในตัวรถเป็นเวลานานๆ กล้ามเนื้อบางส่วน จะได้รับบาดเจ็บ ถูกกดทับ เป็นระยะเวลาหลายชั่วโมง ขยับเขยื้อนไม่ได้ ก็อาจทำให้เกิดภาวะกล้ามเนื้อตายได้
ออกกำลังกายหนักเกินไป โดยที่ร่างกายไม่พร้อม ไม่ฟิต และสามารถเพิ่มโอกาสเกิดภาวะกล้ามเนื้อตายได้มากขึ้น หากเป็นการออกกำลังกายในสภาพอากาศร้อนๆ เพราะเมื่ออุณหภูมิสูงขึ้น ร่างกายไม่สามารถระบายความร้อนออกได้อย่างเหมาะสม อุณหภูมิในร่างกายที่สูงขึ้นเรื่อยๆ จะทำให้เกิดภาวะกล้ามเนื้อตาย จนอาจถึงขั้นไตวายได้
เกิดจากสาเหตุอื่นๆ เช่น การดื่มสุรา ดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ในปริมาณมาก หรือการใช้ยาบางชนิด เช่น ยาลดคอเลสเตอรอลในเลือด รวมถึงยาเสพติด โคเคน ยาบ้า การใช้ยาจำพวกนี้ มีรายงานว่าสามารถทำให้เกิดภาวะกล้ามเนื้อตายได้ ทั้งนี้ การติดเชื้อ ไม่ว่าจะเป็นเชื้อไวรัส หรือแบคทีเรีย รวมถึงเชื้อไข้หวัดใหญ่ เชื้อไวรัสโควิด19 ก็สามารถทำให้เกิดภาวะกล้ามเนื้อตายได้เช่นกัน

อาการแบบไหน ชวนสงสัยว่าเกิดภาวะกล้ามเนื้อตาย?

ภาวะกล้ามเนื้อตายนั้นมีความรุนแรงหลายระดับ ตั้งแต่ไม่มีอาการใดๆ เลย ไปจนถึงมีอาการรุนแรงมากจนเป็นอันตรายถึงชีวิตจากภาวะไตวายเฉียบพลัน ทั้งนี้ อาการที่เป็นสัญญาณเตือนของภาวะกล้ามเนื้อตายที่สามารถสังเกตได้ มีดังนี้

รู้สึกปวดกล้ามเนื้อรุนแรงในบริเวณต้นแขนต้นขา หัวไหล่ หรือหลัง
ปัสสาวะเป็นสีน้ำตาลหรือถึงขั้นเป็นสีแดง เนื่องจากสารเคมีในกล้ามเนื้อที่ตายรั่วซึมเข้าสู่กระแสเลือด และต้องไปกรองออกที่ไต ปัสสาวะจึงเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลแดง
สำหรับอาการสำคัญที่เป็นสัญญาณเตือนว่า ร่างกายกำลังอยู่ในภาวะไตวาย คือ ปัสสาวะน้อยลงแบบผิดสังเกต ซึ่งแม้จะดื่มน้ำปริมาณมากก็ยังไม่ดีขึ้น ปัสสาวะยังคงน้อยผิดปกติ

วินิจฉัยและรักษาอย่างไร เมื่อเกิดภาวะกล้ามเนื้อตายจนไตวาย?

เบื้องต้นแพทย์จะต้องทำการวินิจฉัยหาสาเหตุก่อนว่าภาวะกล้ามเนื้อตายของผู้ป่วยนั้น เกิดมาจากสาเหตุใด เพื่อแก้ไขที่ต้นตอของปัญหา เช่น ถ้าสาเหตุของภาวะกล้ามเนื้อตาย เกิดจากการรับประทานยาก็ต้องหยุดยาทันที และหลังจากหยุดสาเหตุแล้ว ก็ดำเนินการรักษาด้วยการแก้ไขภาวะร่างกายขาดน้ำด้วยการให้น้ำเกลือ เพื่อเพิ่มการไหลเวียนของเลือด ให้ขับเอาเม็ดสีจากสารเคมีในกล้ามเนื้อตายที่รั่วออกไปให้หมด เพราะหากเม็ดสีดังกล่าวไปตกตะกอนในท่อไต ก็จะทำให้เกิดภาวะไตวายได้

แต่หากในกรณีที่เกิดภาวะกล้ามเนื้อตายจนถึงขั้นไตวายแล้ว ก็ต้องทำการรักษาด้วยการล้างไต เพราะหากปล่อยทิ้งไว้ อาจทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น โพแทสเซียมในร่างกายผิดปกติ จนทำให้หัวใจเต้นผิดปกติ หรือปัสสาวะน้อยจนเกิดภาวะน้ำท่วมปอด ซึ่งเป็นอันตรายจนถึงขั้นทำให้เสียชีวิตได้

ดูแลตัวเองอย่างไร ให้ปลอดภัยจากภาวะกล้ามเนื้อตาย

แนวทางในการดูแลตัวเองให้ห่างไกลภาวะกล้ามเนื้อตายนั้น สามารถทำได้ง่ายๆ ดังต่อไปนี้

ระมัดระวังตัวเองให้ดีที่สุด เพื่อลดโอกาสในการเกิดอุบัติเหตุที่อาจทำให้เกิดภาวะกล้ามเนื้อตายได้
หลีกเลี่ยงการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ โดยเฉพาะการดื่มก่อนออกกำลังกาย
ไม่ออกกำลังกายหนักหักโหมเกินไป ต้องมั่นใจว่าซ้อมมากพอที่ร่างกายจะรับการออกกำลังกายหนักๆ ได้
ห้ามให้ร่างกายขาดน้ำ เพราะเมื่อร่างกายขาดน้ำจะเสี่ยงต่อการเกิดภาวะกล้ามเนื้อตายได้ง่ายขึ้น
เติมโพแทสเซียมขณะออกกำลังกายหนักๆ ด้วยการทานกล้วย และดื่มเครื่องดื่มเพิ่มเกลือแร่ ทั้งนี้ โพแทสเซียมจะพร่องไปจากร่างกายพร้อมกับเหงื่อ ยิ่งเสียเหงื่อมากก็ยิ่งพร่องมาก ซึ่งการขาดโพแทสเซียมจะส่งผลให้ออกซิเจนในเลือดต่ำลง เลือดมาเลี้ยงกล้ามเนื้อไม่เพียงพอ ทำให้เกิดตะคริว และเสี่ยงเกิดภาวะกล้ามเนื้อตายได้

ภาวะกล้ามเนื้อตายนั้น ผู้สูงอายุจะมีโอกาสเสี่ยงมากกว่า แต่ในขณะเดียวกันคนอายุน้อยๆ ถ้าไม่ดูแลตัวเองให้ดี ประมาทในการใช้ชีวิตก็จะทำให้ตัวเองมีโอกาสเสี่ยงได้เช่นกัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับการออกกำลังกายหนักๆ โดยที่ร่างกายไม่พร้อม การดื่มน้ำน้อยเกินไป ทำให้ร่างกายขาดน้ำโดยไม่ทันระวังตัว ซึ่งก็จะส่งผลต่อการเกิดภาวะกล้ามเนื้อตายได้ง่าย จนนำไปสู่ภาวะไตวายเฉียบพลันได้

ดังนั้น การดูแลตัวเองให้ดี ออกกำลังกายอย่างเหมาะสม ดื่มน้ำให้เพียงพอ หลีกเลี่ยงการดื่มแอลกอฮอล์ งดรับประทานยาอาหารเสริมต่างๆ โดยไม่จำเป็น จึงเป็นสิ่งที่ต้องใส่ใจ รวมถึงต้องหมั่นสังเกตอาการผิดปกติของร่างกาย สังเกตความผิดปกติของปัสสาวะอยู่เสมอด้วย เพื่อหากพบสัญญาณที่ชวนสงสัยว่าอาจเป็นภาวะกล้ามเนื้อตาย จะได้รีบเข้าพบแพทย์เพื่อขอคำปรึกษา และวินิจฉัยรักษาได้อย่างทันท่วงที

นพ.ศานต์ ตรีวิทยาภูมิ
อายุรแพทย์หัวหน้าศูนย์โรคไต, เชี่ยวชาญอายุรศาสตร์โรคไต
ศูนย์ไตเทียม โรงพยาบาลพญาไท 3

รู้หรือไม่? ถ้ากล้ามเนื้อตาย ก็ไตวายได้