คนข้ามเพศ คือ คนที่มีเพศสภาพและเพศกำเนิดไม่สอดคล้องกัน ปัจจุบันในทางการแพทย์ใช้ DSM-5 ในการวินิจฉัย โดยใช้เกณฑ์ของอาการเพียง 2 ใน 6 ข้อ โดยต้องเป็นมาอย่างต่อเนื่องอย่างน้อย 6 เดือน และก่อให้เกิดความทุกข์ใจหรือมีความคับข้องใจ (GENDER DYSPHORIA) จนจำเป็นต้องเข้ารับการบริการเพื่อการข้ามเพศ ทั้งชายที่ต้องการเปลี่ยนเป็นหญิง และหญิงที่ต้องการเปลี่ยนเป็นชาย

ขั้นตอนการดูแลเพื่อการเปลี่ยนแปลงให้เป็นเพศตรงตามอัตลักษณ์ทางเพศ

ประกาศตนเองต่อสังคม
รับการวินิจฉัยจากจิตแพทย์ว่าเป็น GENDER DYSPHORIA โดยไม่ได้มีโรคหรือภาวะผิดปกติทางจิตที่อาจมาด้วยอาการคล้ายกัน จนทำให้เกิดความเข้าใจผิด
ยับยั้งการเข้าสู่วัยเจริญพันธุ์ในรายที่อายุยังน้อย เพื่อรอเวลาในการวินิจฉัยให้ชัดเจนก่อนจะชักนำด้วยการรักษาให้เป็นเพศที่ตรงกับจิตใจและตัวตนของคนไข้ในภายหลัง
เปลี่ยนแปลงร่างกายด้วยวิธีการต่างๆ โดยไม่ได้ใช้ฮอร์โมนและการผ่าตัด เช่น ชายข้ามเพศ เล่นกล้าม รัดหน้าอก หรือหญิงข้ามเพศ ใส่วิกผม แรเงาร่องอก ใส่ซิลิโคนเสริมด้านนอก เป็นต้น
วินิจฉัยถูกต้อง พิจารณาใช้ฮอร์โมน การผ่าตัดตกแต่งใบหน้า ผ่าตัดหน้าอก และการผ่าตัดแปลงเพศในรายที่ต้องการและมีความพร้อม

หลักการให้ฮอร์โมนเพื่อการข้ามเพศ

ควรให้คำแนะนำเรื่องภาวะเจริญพันธุ์ เรื่อง ธนาคารอสุจิ การแช่แข็งไข่ เพื่อโอกาสของการมีบุตรของตนเอง หากมีกฎหมายรองรับในอนาคต
กดการสร้างฮอร์โมนเพศกำเนิดตาม WPATH (World professional association transgender health) เริ่มใช้ตั้งแต่อายุ 16 ปี โดยได้รับความยินยอมจากผู้มีอำนาจปกครอง
เพิ่มฮอร์โมนเพศใหม่ ให้เป็นเพศที่ตรงกับจิตใจ
มีมาตรการความปลอดภัย โดยคัดกรองและลดปัจจัยเสี่ยงที่อาจจะเกิดขึ้นจากการใช้ฮอร์โมน ใช้ฮอร์โมนในขนาดไม่สูงเกินไปแต่ได้ผลและตรวจติดตามระดับฮอร์โมนและเฝ้าระวังผลข้างเคียงเป็นระยะตามมาตรฐาน

หลักเกณฑ์การผ่าตัดเพื่อการข้ามเพศ

คนไข้ต้องได้รับฮอร์โมนและได้ทดลองใช้ชีวิตอย่างอิสระในเพศที่ตรงกับจิตใจอย่างน้อย
1 ปี ตาม WPATH (World professional association transgender health) สามารถผ่าตัดได้ตั้งแต่อายุ 18 ปี โดยได้รับความยินยอมจากผู้มีอำนาจปกครอง หรืออายุครบ20 ปีบริบูรณ์ สามารถเซ็นหนังสือยินยอมได้ด้วยตนเอง โดยขั้นตอนการผ่าตัดแปลงเพศ ต้องใช้ใบรับรองจากจิตแพทย์ 2 ท่าน

การดูแลด้านอื่นๆ

ควรประเมินภาวะสุขภาพจิตของคนข้ามเพศอย่างสม่ำเสมอ
ให้คำแนะนำเรื่องการคุมกำเนิด เลือกวิธีที่ได้ผลและเหมาะกับแต่ละคน
ให้คำแนะนำเรื่องโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์และการป้องกัน
คัดกรองภาวะมะเร็งต่างๆ เช่น มะเร็งเต้านม มะเร็งปากมดลูก มะเร็งต่อมลูกหมาก และภาวะกระดูกพรุน ตามข้อแนะนำมาตรฐาน

ผู้ให้บริการแก่คนข้ามเพศ

ควรมีทัศนคติทางบวก เป็นมิตร สุภาพ เห็นอกเห็นใจ เคารพสิทธิ์ไม่แตกต่างจากคนทั่วไป ใช้คำกลางๆ หลีกเลี่ยงการใช้คำที่บ่งบอกถึงเพศ ไม่ใช้คำที่ผิดปกติจากคนทั่วไป ขออนุญาตและบอกเหตุผลหากจำเป็นต้องซักประว้ติเพื่อเก็บข้อมูลในประเด็นที่อาจกระทบจิตใจคนข้ามเพศ ควรสามารถควบคุมอารมณ์ได้ดีต่อข้อมูลคำตอบเพราะเรื่องเพศมีความหลากหลาย ไม่ตัดสินแต่ควรให้คำแนะนำที่เป็นประโยชน์ หากเห็นควรว่าคนไข้ควรปรับเปลี่ยนพฤติกรรมตามบรรทัดฐานที่เหมาะสม

พญ.พุธชาต ล้ำเลิศกิตติกุล

แพทย์เวชศาสตร์ชะลอวัยและฟื้นฟูสุขภาพ

สูติ-นรีแพทย์และแพทย์เวชศาสตร์ทางเพศ

ศูนย์เวชศาสตร์ชะลอวัย โรงพยาบาลพญาไท 3

สุขภาพของคนข้ามเพศ (TRANSGENDER) ต้องดูแลทั้งกายและใจ