คำแนะนำโรคอุจจาระร่วงเฉียบพลัน

ท้องร่วง หมายถึง ภาวะที่มีการถ่ายอุจจาระเหลวมากขึ้น จำนวนมากกว่าหรือเท่ากับ 3 ครั้ง/ต่อวัน หรือในกรณีที่สามารถวัดปริมาณอุจจาระได้ คือ อุจจาระเกิน 10 กรัม/วัน ในทารกหรือเด็กเล็ก หรือ อุจจาระเกิน 200 กรัม/วัน ในเด็กโตและผู้ใหญ่

สาเหตุของโรคท้องร่วงเฉียบพลันในเด็ก

มักเกิดจากการติดเชื้อเป็นส่วนใหญ่ ทั้งจากเชื้อไวรัส แบคทีเรีย และโปรโตซัว มีส่วนน้อยที่เกิดจากสาเหตุอื่นๆ เช่น ยาปฏิชีวนะ (antibiotic-associated diarrhea) อาการไม่พึงประสงค์ของยาบางชนิด หรือเกิดจากการกินอาหารบางอย่าง

การติดเชื้อเหล่านี้สามารถติดต่อได้จากคนสู่คนโดยตรง จากอาหารหรือน้ำดื่มปนเปื้อนเชื้อโรค หรือผ่านทาง Fecal-route ปัจจัยที่ทำให้เพิ่มความเสี่ยงต่อการติดเชื้อได้มากขึ้น เช่น สุขอนามัยไม่ดี ภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่อง ได้รับยากดภูมิคุ้มกัน ทุพโภชนาการ ทารกอายุน้อยกว่า 6 เดือน ทารกที่ไม่ได้รับนมแม่ในช่วงแรกของชีวิต และสิ่งแวดล้อมทางสังคมที่ทำให้มีโอกาสได้รับเชื้อโรคได้ง่ายขึ้น เช่น อาศัยในชุมชนแออัด เป็นต้น

ภาวะขาดน้ำ

การประเมินภาวะขาดน้ำ

ภาวะขาดน้ำเป็นสาเหตุหลักของการเสียชีวิตในโรคท้วงร่วงเฉียบพลัน ดังนั้น การประเมินภาวะขาดน้ำจึงเป็นสิ่งสำคัญ ถ้าผู้ป่วยมีภาวะขาดน้ำต้องได้รับน้ำชดเชยทางปากให้เพียงพอและทันเวลา ถ้ามีภาวะขาดน้ำปานกลางขึ้นไป ควรมาพบแพทย์ทันที โดยเฉพาะหากมีอาการแสดงดังนี้

- อาเจียนหรือถ่ายหลายครั้ง ร่วมกับดื่มน้ำน้อย
- กระหายน้ำมาก
- อ่อนเพลีย กระวนกระวาย
- ตาลึกโหล น้ำตาลลด ปากแห้ง
- มือเท้าเย็น
- ปัสสาวะออกลดลง
การแก้ไขป้องกันภาวะขาดน้ำ

การแก้ไขและป้องกันภาวะขาดน้ำเป็นหัวใจสำคัญในผู้ป่วยเด็กโรคท้องร่วงเฉียบพลัน โดยการให้สารละลายเกลือแร่ทางปาก (oral rehydration solution, ORS) ถือเป็นทางเลือกแรกในผู้ป่วยที่มีภาวะขาดน้ำระดับน้อยถึงปานกลาง เนื่องจากมีประสิทธิภาพดี ค่าใช้จ่ายถูกสามารถหาหรือเตรียมได้ง่าย

แนะนำให้ใช้ ORS ทดแทน 10 มล/กก ต่อการถ่ายอุจจาระเหลวเป็นน้ำ 1 ครั้ง (ปริมาณสูงสุด 240 มล. ต่อครั้ง) เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดอาการขาดน้ำขึ้นมาใหม่

Risk factors and prevention

การล้างมือ และการดื่มน้ำสะอาด

การล้างมือก่อนและหลังสัมผัสอาหาร หลังจากขับถ่ายหรือสัมผัสสิ่งปฏิกูล และดื่มน้ำสะอาดมีส่วนช่วยในการลดอุบัติการณ์ของโรคท้องร่วงและอัตราตาย การล้างมือด้วยสบู่สามารถลดอัตราการเกิดโรคท้องร่วงในเด็กที่อายุน้อยกว่า 5 ปี ได้ร้อยละ 42-64 การใช้สบู่ที่มีสารต้านเชื้อแบคทีเรียได้ผลใกล้เคียงกับการใช้สบู่ธรรมดา การดื่มน้ำสะอาดช่วยลดอัตราการเกิดโรคท้องร่วงได้ร้อยละ 44

การเลี้ยงลูกด้วยนมแม่

การเลี้ยงลูกด้วยนมแม่เป็นเวลาอย่างน้อย 6 เดือน ช่วยลดความเสี่ยงในการติดเชื้อในลำไส้ ความรุนแรงของโรคท้องร่วง รวมไปถึงการติดเชื้อ rotavirus ในทารก

การให้วัคซีนป้องกัน Rotavirus (ในเด็กเล็กอายุน้อยกว่า 6 เดือน)

การให้วัคซีนป้องกัน Rotavirus มีประโยชน์ในการป้องกันโรคท้องร่วงจาการติดเชื้อ Rotavirus สามารถลดอัตราการเข้ารับการรักษาโรงพยาบาล และอัตราตายด้วยโรคท้องร่วง Rotavirus ในเด็กที่อายุน้อยกว่า 2 ปี

โภชนาการ

การเลี้ยงลูกด้วยนมแม่

ในเด็กที่กินนมแม่ในช่วงที่กำลังรักษาภาวะขาดน้ำ ORS พบว่าสามารถลดจำนวนครั้งของการถ่ายและปริมาณอุจจาระ เมื่อเปรียบเทียบกับกลุ่มที่กิน ORS เพียงอย่างเดียว

นมสูตรปราศจากน้ำตาลแล็กโทส (ในรายที่ถ่ายเหลวเป็นน้ำรุนแรง สังสัยภาวะการย่อยน้ำตาลแล็กโทสบกพร่อง)

ภาวะพร่องเอนไซม์แล็กเทสในโรคท้องร่วงเฉียบพลัน มักไม่รุนแรงและหายเองได้ อย่างไรก็ตามในกลุ่มเด็กที่ไม่ได้กินนมแม่พบว่า การให้นมสูตรที่ปราศจากน้ำตาลแล็กโทสอาจช่วยลดระยะเวลาของการป่วยและการรักษาล้มเหลว