การผ่าตัดหัวใจแผลเล็ก คืออะไร?

การผ่าตัดหัวใจแผลเล็ก (Minimally Invasive Cardiac Surgery หรือ Keyhole Surgery) เป็นเทคนิคการผ่าตัดหัวใจรูปแบบหนึ่ง ซึ่งทำให้แผลผ่าตัดมีขนาดที่เล็กลง และยังเปลี่ยนตำแหน่งการผ่าตัดไปยังจุดที่มองไม่เห็นเมื่อผู้ป่วยแต่งกายตามปกติ ซึ่งจะต่างกับวิธีผ่าตัดหัวใจแบบเดิม ที่เรียกว่าการผ่าตัดแบบเปิด (Open Heart Surgery หรือ Conventional Heart Surgery) ซึ่งจะต้องผ่าตัดผ่านแผลตรงกลางหน้าอกยาวประมาณ 15-20 เซนติเมตร และเลื่อยตัดผ่านกระดูกหน้าอก (Sternum) ทำให้เกิดรอยแผลขนาดใหญ่และมองเห็นง่าย

เทคโนโลยีการผ่าตัวหัวใจแผลเล็ก

ด้วยเทคโนโลยีในปัจจุบัน ที่พัฒนากล้องส่องขยาย (Endoscope) และเครื่องมือช่วยการผ่าตัดหัวใจได้ดีขึ้นมาก ทำให้เกิดการผ่าตัดแผลเล็กที่ได้ทั้งประสิทธิภาพและความสวยงามของแผล โดยแผลผ่าตัดจะอยู่ในตำแหน่งที่ปกปิดมากขึ้น เช่น ด้านข้างของหน้าอกด้านขวา หรือบริเวณหัวนม ทั้งยังรักษาคุณภาพและมาตรฐานการผ่าตัดแบบเดิมไว้ได้ ทำให้การผ่าตัดแผลเล็กเป็นเทคนิคที่ได้รับความนิยมมากขึ้นในปัจจุบัน และมีแนวโน้มจะเป็นมาตรฐานของการรักษาในอนาคต

ขนาดของแผลผ่าตัดหัวใจ

การผ่าตัดหัวใจแบบแผลเล็ก มีการแบ่งระดับความเล็กของแผล และความชำนาญของศัลยแพทย์และทีมผ่าตัดไว้ 4 ระดับ คือ

ระดับที่ 1 แผลขนาดประมาณ 10-15 ซม. เป็นการผ่าตัดโดยใช้การมองโดยตรง
ระดับที่ 2 แผลขนาดประมาณ 4-6 ซม. เป็นการผ่าตัดที่ใช้การมองด้วยสายตา หรืออาจใช้การส่องกล้องช่วยในบางช่วงของการผ่าตัด
ระดับที่ 3 แผลขนาดประมาณ 1.5-4 ซม. เป็นการผ่าตัดโดยใช้กล้องหรือใช้หุ่นยนต์ช่วยผ่าตัด
ระดับที่ 4 แผลขนาดเล็กกว่า 1.5 ซม. เป็นการผ่าตัดโดยใช้หุ่นยนต์หรือใช้กล้องผ่าตัด

ประโยชน์ของการผ่าตัดหัวใจแบบส่องกล้องแผลเล็ก

เลี่ยงการเกิดแผลและกระดูกหน้าอกติดเชื้อ (Sternal Wound Infection)
มีการใช้เลือดระหว่างและหลังผ่าตัดน้อยกว่า
อัตราการเกิดหัวใจเต้นผิดจังหวะ (Atrial Fibrillation) หลังผ่าตัดน้อยกว่า
ความเจ็บปวดจากแผลผ่าตัดน้อยกว่า
ระยะเวลาการใช้เครื่องช่วยหายใจ เวลาการอยู่ ICU และเวลาการอยู่โรงพยาบาลสั้นกว่า
แผลผ่าตัดขนาดเล็กกว่า ทำให้ผู้ป่วยมีความพึงพอใจในแผลผ่าตัดมากกว่า

แต่เนื่องจากเป็นเทคนิคที่ต้องผ่าตัดผ่านช่องแผลที่มีขนาดเล็ก ศัลยแพทย์จึงจำเป็นต้องใช้เวลาในการเรียนรู้สร้างความชำนาญนานกว่าเทคนิคการผ่าตัดแบบเปิด ระยะเวลาของการผ่าตัดในช่วงแรกอาจจะนานกว่าการผ่าตัดแบบเปิด

โรคและผู้ป่วยที่เหมาะกับการผ่าตัดแบบแผลเล็ก

ผู้ป่วยโรคลิ้นหัวใจไมทรัล ทั้งชนิดลิ้นหัวใจรั่วและลิ้นหัวใจตีบ (Mitral valve repair / replacement)
ผู้ป่วยโรคผนังกั้นหัวใจช่องบนรั้ว (Atrial Septal Defect หรือ ADS)
ผู้ป่วยโรคลิ้นหัวใจเอออติก (Aortic valve stenosis / regurgitation )
ผู้ป่วยโรคเนื้องอกหัวใจ (Left atrial myxoma)
การผ่าตัดแก้ไขหัวใจเต้นผิดจังหวะแบบพลิ้ว (Atrial Fibrillation Surgery หรือ Maze procedure)

เทคนิคการผ่าตัดหัวใจแผลเล็ก

ผู้ป่วยจะได้รับการเตรียมตัวเหมือนกับการผ่าตัดหัวใจแบบอื่นๆ ในบางรายอาจจะต้องมีการตรวจเอกซเรย์คอมพิวเตอร์เพื่อดูกายวิภาคของหัวใจและหลอดเลือดแดงใหญ่ เพื่อใช้ในการวางแผนการผ่าตัดในห้องผ่าตัด ผู้ป่วยจะได้รับการดมยาสลบเหมือนกับผู้ป่วยผ่าตัดหัวใจทั่วไป บางรายอาจจะต้องใช้ท่อช่วยหายใจแบบ double-lumen และในระหว่างการผ่าตัด ทีมแพทย์จะใช้เครื่องตรวจหัวใจด้วยเครื่องสะท้อนเสียงความถี่สูง (Echocardiogram) ประเมินลิ้นหัวใจและการทำงานของหัวใจทั้งก่อนและหลังผ่าตัด ช่วยตรวจสอบและยืนยันตำแหน่งของสายยางที่เชื่อมต่อระหว่างผู้ป่วยกับเครื่องหัวใจและปอดเทียม โดยเครื่องปอดและหัวใจเทียมจะต่อเข้าสู่ร่างกายผู้ป่วยทางเส้นเลือดบริเวณขาหนีบ (ภาพประกอบที่ 2.2)

การผ่าตัดหัวใจในโรคต่างๆ

การผ่าตัดซ่อมหรือเปลี่ยนลิ้นหัวใจไมทรัล (Mitral valve repair / replacement), ปิดผนังกั้นหัวใจรั่ว (ASD Closure) หรือการตัดเนื้องอกในหัวใจ (cardiac tumor removal) จะผ่าตัดผ่านแผลบริเวณช่องอกด้านขวาช่องที่ 4 หรือ 5 แผลขนาดประมาณ 5 เซนติเมตร หรือแผลเล็กรอบๆ บริเวณหัวนม ใช้ตัวดึงเนื้อเยื่อเพื่อเปิดแผลผ่าตัด หลีกเลี่ยงการใช้เครื่องถ่างขยายช่องอก (rib spreader) เพื่อลดการปวดแผลหลังผ่าตัด เนื่องจากแผลผ่าตัดมีขนาดเล็กจึงต้องใช้กล้องส่องผ่าตัดมาช่วยในการผ่าตัด โดยเฉพาะกล้อง 3 มิติ ที่จะให้ภาพคมชัดและมีมิติความลึก จึงช่วยให้การผ่าตัดทำได้ง่ายและเร็วขึ้น

นอกจากนี้ อาจจะมีแผลผ่าตัดเล็กๆ อีกประมาณ 4 แผล สำหรับสายระบายเลือดหลังผ่าตัด และเครื่องมือขนาดเล็กในการช่วยผ่าตัด (ภาพประกอบที่ 2.1) ภายหลังการผ่าตัด เมื่อแผลหายดี แผลเหล่านี้จะจางลงจนมองเห็นไม่ชัด (ภาพประกอบที่ 1) การผ่าตัดเข้าไปซ่อมลิ้นหรือเปลี่ยนลิ้นหัวใจสามารถทำได้เหมือนการผ่าตัดเปิดแบบปกติ โดยอัตราความสำเร็จไม่แตกต่างกับการผ่าตัดเปิด (ภาพประกอบที่ 3)

การดูแลผู้ป่วยหลังผ่าตัดหัวใจ

หลังผ่าตัดช่วงแรก ผู้ป่วยจะได้รับการดูแลในห้องผู้ป่วยหนัก (ICU) ประมาณ 1-2 วัน และอยู่โรงพยาบาล 3-5 วันหลังจากผ่าตัด เนื่องจากแผลเล็กไม่มีการตัดกระดูก อาการปวดแผลที่น้อยจะช่วยให้ผู้ป่วยฟื้นตัวและสามารถกลับไปใช้ชีวิตตามปกติได้เร็วขึ้น

ความเสี่ยงและภาวะแทรกซ้อนจากการผ่าตัดหัวใจแผลเล็ก

ความเสี่ยงและภาวะแทรกซ้อนรุนแรงที่อาจจะเกิดขึ้นจากการผ่าตัดวิธีนี้ไม่แตกต่างกับการผ่าตัดแบบเปิด คือ อัตราการเกิดภาวะแทรกซ้อนรุนแรงประมาณ 1-4% ภาวะแทรกซ้อนอื่นๆ ที่อาจจะเกิดได้อีก เช่น การคั่งของน้ำเหลืองที่ขาหนีบ (Lymphocele), ภาวะบวมน้ำที่ปอด (unilateral pulmonary edema) เป็นต้น

การดูแลผู้ป่วยเมื่อกลับบ้าน

การดูแลหลังผ่าตัดหัวใจแผลเล็ก เมื่อกลับไปอยู่บ้านจะไม่แตกต่างกับการผ่าตัดหัวใจแบบปกติ คือสามารถอาบน้ำได้ แผลผ่าตัดสามารถโดนน้ำได้ ผู้ป่วยหรือผู้ดูแลควรสังเกตและเฝ้าระวังการอักเสบของแผล ไหมเย็บแผลสามารถตัดได้ประมาณวันที่ 7-14 หรือตามคำสั่งแพทย์ผู้ดูแล สามารถเริ่มออกกำลังกายเบาๆ และเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ตามสภาวะที่ร่างกายทนได้ โดยแพทย์จะนัดติดตามอาการและตรวจเลือด ประมาณ 2-4 สัปดาห์หลังผ่าตัด

นพ. กิตติชัย เหลืองทวีบุญ

แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านหัวใจหลอดเลือดและทรวงอก

ศูนย์หัวใจ โรงพยาบาลพญาไท 2

การผ่าตัดหัวใจแผลเล็ก Minimally Invasive Cardiac Surgery