การฟื้นฟูสมรรถภาพร่างกายหลังการผ่าตัดมีความสำคัญเป็นอย่างยิ่ง เพื่อช่วยบรรเทาอาการเจ็บปวด สร้างความแข็งแรงให้กับกล้ามเนื้อ และช่วยให้คนไข้สามารถดำเนินชีวิตได้ตามปกติด้วยลักษณะท่าทางที่ถูกต้องเหมาะสม การผ่าตัดกระดูกและข้อส่วนใหญ่จะส่งผลให้ผู้ป่วยยังไม่สามารถช่วยเหลือตนเองได้ดีในช่วงแรก บางรายหากมีการใส่อุปกรณ์เทียมตามข้อในร่างกาย จึงต้องมีความระมัดระวังในการเปลี่ยนอริยาบถของการทำกิจกรรมต่างๆ

การฟื้นฟูดูแลกรณีการผ่าตัดกระดูกสันหลัง

วันที่ 1-2 หลังผ่าตัด

ฝึกการหายใจเข้าออกลึกๆ ประมาณ 10 ครั้ง ไอให้เสมหะออกทุกครั้ง ทำทุก 2 ชม.
หลังผ่าตัดภายใน 2 วัน ออกกำลังข้อเท้าทั้ง 2 ข้าง กระดกข้อเท้าขึ้นลง หมุนข้อเท้าเป็นวงกลม ทำท่าละ 10 ครั้ง เพื่อขยับข้อต่อ สร้างความแข็งแรงและความยืดหยุ่น ป้องกันภาวะลิ่มเลือดอุดตัน

วันที่ 2-3 หลังผ่าตัด

ออกกำลังกายกล้ามเนื้อต้นขา นอนราบเกร็งกล้ามเนื้อเข่า และกดเข่าลงบนที่นอนให้มากที่สุด กระดกข้อเท้าขึ้นนับ 1-10 จึงปล่อยกล้ามเนื้อคลายตัว ทำวันละ 3 เซท เซทละ 15-20 ครั้ง
ออกกำลังกายแขนทั้ง 2 ข้าง ยกหมอนทรายเบาๆ 0.5-1 กิโลกรัม ขึ้นลงสลับ 2 ข้าง ช้าๆ

วันที่ 4-5 หลังผ่าตัด ออกกำลังกายหลัง

นอนหงายชันเข่า 2 ข้าง แขนแนบลำตัว เกร็งกล้ามเนื้อท้อง กดหลังกับพื้นเตียง เกร็งนาน 5 วินาที พัก และทำติดต่อกัน 10 ครั้ง
นอนหงายชันเข่าทั้ง 2 ข้าง งอสะโพก และข้อเข่า แขนแนบลำตัว ยกศีรษะและลำตัวช่วงบน เกร็งกล้ามเนื้อหน้าท้องค้างไว้ 5 วินาที ทำติดต่อกัน 10 ครั้ง
ให้นอนหงายชันเข่าสองข้าง ใช้มือจับเข่างอ เข่าจรดอกทำแค่ที่ทนได้ แล้วปล่อย สลับทำทีละข้าง ข้างละประมาณ 10 ครั้ง โดยการออกกำลังกายแต่ละท่านั้นขึ้นอยู่กับชนิดและวิธีการผ่าตัดด้วย ดังนั้นควรได้รับคำปรึกษาจากแพทย์ผ่าตัด แพทย์เวชศาสตร์ฟื้นฟู หรือนักกายภาพบำบัดก่อน

การลุกนั่ง ยืน เดินควรทำในท่าทางลักษณะที่ถูกต้อง เช่น เริ่มจากนั่ง 30-45 องศา ไปจนถึงนั่งตรง 90 องศา ในการผ่าตัดบางประเภทอาจต้องใช้อุปกรณ์พยุงหลังร่วมด้วยขณะนั่ง ยืน หรือเดิน หรือในผู้ป่วยที่อายุมากอาจต้องใช้อุปกรณ์ช่วยเข็นร่วมด้วยในช่วงแรก

ภายหลังกลับบ้าน

ควบคุมน้ำหนักอย่าให้เกินเกณฑ์
ออกกำลังกายบริหารกล้ามเนื้อหลัง
ใช้ท่าทางให้ถูกลักษณะทั้งการนั่ง การเดิน การยืน การก้ม เงย
ควรงดทำงานหนักในช่วงแรก
เมื่อมีอาการผิดปกติควรมาพบแพทย์ และปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์อย่างครัด

การฟื้นฟูดูแลผู้ป่วยผ่าตัดข้อสะโพกเทียม

เจ้าหน้าที่จะให้คำแนะนำเพื่อป้องกันการหลุดของข้อ โดยส่วนใหญ่การผ่าตัดเข้าทางด้านหลังหรือด้านข้าง ให้หลีกเลี่ยงการงอสะโพกมากกว่า 90 องศา การหุบสะโพก และการหมุนสะโพกข้ามแนวกลางลำตัว ซึ่งขึ้นอยู่กับเทคนิคการผ่าตัด หลังการผ่าตัดข้อสะโพกจะมีข้อห้าม และข้อควรระวังในระยะ 3 เดือนแรกดังนี้

ห้ามนอนไขว้ขา ห้ามนอนตะแคงโดยไม่มีหมอนสอดระหว่างขา
ห้ามนั่งไขว้ขา หรือไขว่ห้าง
ห้ามก้มหลังเพื่อหยิบของ
ห้ามเอี้ยวตัวไปด้านหลัง ต้องใช้วิธีหมุนทั้งตัวเพื่อกลับไป
ฝึกการหายใจ เริ่มออกกำลังกายกล้ามเนื้อรอบๆ ข้อสะโพกในท่านอน แบบไม่ขยับข้อที่เรียกว่า ไอโซเมตริก (Isometric Exercise)
การฝึกเตรียมกำลังแขน ขาทั้ง 2 ข้าง โดยได้รับคำปรึกษาจากทีมเวชศาสตร์ฟื้นฟู และกายภาพบำบัด
ฝึกเดินโดยใช้อุปกรณ์ช่วยในการลงน้ำหนัก ให้เหมาะสมกับวิธีการผ่าตัดนั้นๆ

การฟื้นฟูดูแลผู้ป่วยกระดูกหักและข้อเคลื่อน

ยกอวัยวะส่วนที่มีการหักให้สูงขึ้น เพื่อให้การไหลเวียนของเลือดดำกลับเข้าสู่หัวใจได้ดีขึ้น
เคลื่อนไหวส่วนของร่างกายที่ปกติช่วยลดอาการบวม
ออกกำลังกายข้อที่ปกติเพื่อป้องกันข้อติด
การออกกำลังกายเพื่อเพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ
ฝึกเดินโดยใช้เครื่องช่วยเดินที่เหมาะสม ในระยะแรกจะต้องหัดเดินโดยไม่ลงน้ำหนักแขนหรือขาส่วนที่หัก ใช้ไม้ค้ำยันหรือเครื่องช่วยเดินที่เหมาะสมของกระดูกหักแต่ละประเภท การฝึกเดินจนกว่ากระดูกจะเริ่มติดกันจึงค่อยลงน้ำหนักเพิ่มขึ้นได้ เป็นต้น

การฟื้นฟูดูแลผู้ป่วยผ่าตัดข้อเข่าเทียม

เริ่มออกกำลังกาย เพื่อสร้างกล้ามเนื้อ เช่น Quadriceps Hamstring เพื่อสร้างความมั่นคงของข้อเข่า
เริ่มเพิ่มพิสัยข้อเข่าจาก 0-110 องศา หรือมากกว่าแบบค่อยเป็นค่อยไป อาจใช้เครื่องมือเพิ่มพิสัยข้อช่วย เช่น เครื่อง CPM
เดินโดยใช้อุปกรณ์ช่วยเดินโดยสามารถลงน้ำหนักได้บางส่วนไปจนถึงลงน้ำหนักได้เต็มที่ ถ้าไม่ปวด

การฟื้นฟูร่างกายหลังผ่าตัดกระดูกและข้อ