‘ปัสสาวะเล็ด’ เป็นอาการที่พบในผู้หญิงบ่อยกว่าผู้ชายราว 2-4 เท่า และพบมากขึ้นตามอายุที่เพิ่มขึ้น โดยมีสถิติตัวเลขโดยประมาณ ดังนี้

กลุ่มอายุต่ำกว่า 40 ปี พบในผู้หญิง 3-5% ในผู้ชาย 1% หรือน้อยกว่า
กลุ่มอายุ 40-49 ปี พบในผู้หญิง 7.5% ในผู้ชาย 1.7%
กลุ่มอายุ 50-59 ปี พบในผู้หญิง 12% ในผู้ชาย 2.5%
กลุ่มอายุ 60-70 ปี พบในผู้หญิง 15.8% ในผู้ชาย 3.6%
กลุ่มอายุ 70 ปีขึ้นไป พบในผู้หญิงถึง 30% และพบในผู้ชายได้มากเป็น 10%

ทั้งนี้ การที่ผู้หญิงมีโอกาสเกิดอาการปัสสาวะเล็ดได้มากกว่าผู้ชาย ประกอบด้วยหลายปัจจัย เช่น การมีท่อปัสสาวะที่สั้นกว่า การมีฮอร์โมนเอสโตรเจน (Estrogen) ที่ต่ำลงเมื่ออายุมากขึ้นหรือเข้าสู่วัยหมดประจำเดือน ซึ่งทำให้ความยืดหยุ่นของกล้ามเนื้อในบริเวณอุ้งเชิงกรานลดลง ส่งผลต่อความสามารถในการควบคุมการทำงานของกระเพาะปัสสาวะและหูรูดท่อปัสสาวะ สำหรับผู้หญิงที่เคยตั้งครรภ์หรือคลอดบุตรจะมีโอกาสเกิดภาวะหย่อนคล้อยของกล้ามเนื้อในอุ้งเชิงกรานได้มากกว่าปกติ และนอกจากอาการปัสสาวะเล็ดที่พบในผู้หญิงได้บ่อยกว่าผู้ชายแล้ว อาการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่หรือกลั้นปัสสาวะไม่ได้ ก็พบในผู้หญิงมากกว่าผู้ชายเช่นกัน

ปัสสาวะเล็ดเกิดจากอะไรได้บ้าง ?

ภาวะปัสสาวะเล็ด คือปัญหาสุขภาพในกลุ่มโรคเรื้อรังที่พบมากในผู้หญิงทั่วโลก อาการปัสสาวะเล็ด แบ่งได้เป็น 3 กลุ่มคือ

กลุ่มแรก มักพบในคนที่มีโรคทางระบบประสาทและสมองร่วมด้วย โดยมีปัสสาวะไหลตลอดเวลา (Overflow) จนต้องใช้แผ่นอนามัยซับ แค่เดินปกติหรือเดินเร็วหน่อยปัสสาวะก็เล็ดแล้ว
กลุ่มที่สอง ปัสสาวะเล็ดเวลาออกแรงโดยเฉพาะเวลาทำกิจกรรมต่างๆ เช่น ไอ จาม เล่นกีฬา ยกของหนัก กลุ่มนี้จะพบได้ประมาณครึ่งหนึ่งของผู้ป่วยทั้งหมด
กลุ่มที่สาม เรียกว่ากระเพาะปัสสาวะไวเกินไป เมื่อเริ่มรู้สึกปวดกำลังจะลุกไปเข้าห้องน้ำ ปัสสาวะมักเล็ดออกมาเสียก่อนและจะมีอาการปัสสาวะบ่อย

สาเหตุของการเกิดโรคปัสสาวะเล็ดเวลาออกแรง

สาเหตุของการเกิดโรคปัสสาวะเล็ดเวลาออกแรง มาจากการมีแรงดันสะสมในช่องท้องติดต่อกันเป็นระยะเวลานาน ส่งผลให้กล้ามเนื้อในผนังช่องคลอดเกิดการหย่อน กระเพาะปัสสาวะและทางเดินปัสสาวะมีการเปลี่ยนมุม เมื่อออกแรงยกของหนักหรือเล่นกีฬา ซึ่งเป็นการเพิ่มแรงดันในช่องท้อง ปัสสาวะจึงเล็ดออกมา ส่วนการที่ผนังช่องคลอดหย่อนสามารถเกิดได้จากหลายกรณีด้วยกัน เช่น น้ำหนักตัวเยอะ ท้องผูกเรื้อรัง ทำให้มีแรงดันในช่องท้องเยอะอยู่ตลอดเวลา

นอกจากนี้ ยังพบมากในคนที่ออกกำลังกายหนักและยกของหนักมากๆ ติดต่อกันเป็นระยะเวลานาน หรือแม้กระทั่งการตั้งครรภ์และการคลอดลูก โดยเฉพาะในกรณีที่คลอดลำบาก จะส่งผลทำให้เนื้อเยื่อในช่องคลอดหย่อนและบาดเจ็บหรือที่เรียกกันว่ากะบังลมหย่อน ซึ่งอาจทำให้เกิดภาวะปัสสาวะเล็ดเวลาออกแรงได้ โดยเฉพาะสตรีที่ไม่ได้ทำกายบริหารอย่างถูกวิธีในช่วงหลังคลอด

นอกจากนี้ยังมีอีกภาวะหนึ่ง คือกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกินไป ที่ทำให้เมื่อรู้สึกปวดปัสสาวะอาจไปห้องน้ำไม่ทันจนเกิดปัสสาวะเล็ดราดเพราะกลั้นปัสสาวะไม่ได้ ซึ่งผู้ที่มีปัญหานี้มักมีปัสสาวะบ่อยร่วมด้วย

กระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกินไป หนึ่งในสาเหตุปัสสาวะเล็ดราด

อาการกระเพาะปัสสาวะไวเกินไป (Overactive Bladder, OAB) อาจเกิดจากความผิดปกติของระบบประสาท การหดตัวผิดปกติของกล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะ มีการอักเสบหรือระคายเคืองของกระเพาะปัสสาวะซึ่งมักเกิดจากติดเชื้อ หรือเป็นโรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบเรื้อรัง รวมถึงนิ่วในกระเพาะปัสสาวะ หรือการมีโรคอื่นๆ เช่น เบาหวาน และแม้กระทั่งการมีน้ำหนักตัวที่มากเกินไป สำหรับคุณผู้หญิงจะมีเรื่องของระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนที่ลดลงในวัยหมดประจำเดือน ซึ่งอาจส่งผลให้กล้ามเนื้ออุ้งเชิงกราน กระเพาะปัสสาวะ และท่อปัสสาวะอ่อนแอกว่าที่ควร จนเป็นสาเหตุให้กลั้นปัสสาวะไม่อยู่ได้

ดังนั้น การตรวจวินิจฉัยจึงสามารถทำได้หลายอย่าง เช่น การตรวจปัสสาวะว่ามีการติดเชื้อหรือไม่ ตรวจวัดแรงดันกระเพาะปัสสาวะ และการอัลตราซาวด์ ในด้านการรักษาอาจเริ่มด้วยการปรับพฤติกรรม ลดการดื่มเครื่องดื่มคาเฟอีนหรือแอลกอฮอล์ ลดน้ำหนักตัว ฝึกบริหารกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกรานให้แข็งแรง ควบคุมโรคร่วมให้อยู่ในเกณฑ์ที่ดี การใช้ยาคลายกล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะ หรือมีการรักษาเฉพาะทาง เช่น การทำ Botox การกระตุ้นเส้นประสาท (Nerve Stimulation) ที่ควบคุมการทำงานของกระเพาะปัสสาวะด้วยกระแสไฟฟ้า เพื่อลดการหดตัวผิดปกติของกล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะ ซึ่งจะช่วยปรับสมดุลการควบคุมปัสสาวะให้ดีขึ้นได้ ซึ่งแพทย์จะให้การรักษาตามสาเหตุและความรุนแรงของอาการ

รักษาอย่างไร เมื่อมีอาการปัสสาวะเล็ด ?

หากอาการยังอยู่ในระยะเริ่มต้น แพทย์มักแนะนำให้ผู้ป่วยบริหารช่องคลอดด้วยการขมิบ ซึ่งถ้าทำอย่างถูกต้องและสม่ำเสมอต้องทำ 30 ครั้งขึ้นไป วันละ 3 เวลา เช้า กลาง เย็น เป็นอย่างน้อย จะช่วยป้องกันภาวะกะบังลมหย่อนและปัสสาวะเล็ดได้ แต่ในบางกรณีที่คนไข้ไม่สามารถโฟกัสกับการบริหารช่องคลอดได้ตลอดทั้งวัน ก็ต้องมีเครื่องมือเข้ามาช่วย เทคโนโลยีที่ได้รับความนิยมอยู่ในขณะนี้คือเครื่องเลเซอร์ยกกระชับช่องคลอด

รักษาปัสสาวะเล็ดด้วยการทำเลเซอร์กระชับช่องคลอด

การรักษาด้วยเลเซอร์ จะใช้หลักการทำลายเซลล์เก่าและสร้างคอลลาเจนในเนื้อเยื่อช่องคลอดให้เยอะขึ้น ปกติในเนื้อเยื่อของคนทั่วไปจะมีความยืดหยุ่น ซึ่งเกิดขึ้นจากคอลลาเจนที่อยู่ในชั้นใต้ผิวหนัง แต่เมื่ออายุมากขึ้นเริ่มเข้าสู่วัยทอง เนื้อเยื่อจะเสื่อมสลายไปตามวัย หรืออาจมีปัจจัยมาจากภาวะอื่นๆ เช่น น้ำหนักตัวมาก การตั้งครรภ์ การคลอดที่ลำบาก ทำให้คอลลาเจนลดลง การใช้เลเซอร์จะเข้าไปเพื่อทำลายเซลล์พื้นผิวออก และกระตุ้นให้มีการสร้างคอลลาเจนขึ้นมาใหม่

ผู้ที่ต้องการทำเลเซอร์รักษาอาการปัสสาวะเล็ด ต้องเข้ามาตรวจร่างกายเพื่อวัดระดับความรุนแรงของโรคก่อน เนื่องจากเทคโนโลยีเลเซอร์ยกกระชับจะเหมาะกับการรักษาอาการปัสสาวะเล็ดที่ไม่รุนแรงมาก เช่น มีอาการปัสสาวะเล็ดเฉพาะเวลาเล่นกีฬาหนักๆ เข้าฟิตเนสบางคลาสที่ออกแรงเยอะ หรือในกรณีที่คนไข้รู้สึกว่าช่องคลอดไม่กระชับรู้สึกมีลมออกทางช่องคลอด แต่ถ้าคนไข้ปล่อยทิ้งไว้จนเป็นมากขึ้นอาจจำเป็นจะต้องรักษาด้วยการผ่าตัดแทน

การผ่าตัดรักษาอาการปัสสาวะเล็ด

การผ่าตัดรักษาอาการปัสสาวะเล็ด ไม่ว่าจะเป็นการผ่าตัดเปิดหน้าท้องยกมุมของกระเพาะปัสสาวะขึ้น หรือใช้เทปสลิงดึงมุมกระเพาะปัสสาวะขึ้น จะช่วยเปลี่ยนมุมของท่อทางเดินปัสสาวะให้กลับไปเป็นปกติ แต่ไม่ได้ช่วยเรื่องการกระชับช่องคลอด ต่างจากการรักษาด้วยเลเซอร์ที่สามารถแก้ไขได้ทั้งสองกลุ่มอาการในคราวเดียวกัน หรือในกรณีที่ผู้หญิงบางคนรู้สึกไม่มีความสุขกับการมีเพศสัมพันธ์ แม้ไม่ได้มีอาการปัสสาวะเล็ด ก็สามารถมาทำเลเซอร์ให้ช่องคลอดกระชับยิ่งขึ้นได้

ยกกระชับช่องคลอดด้วยการยิงเลเซอร์

การรักษาอาการปัสสาวะเล็ดที่ไม่รุนแรงมากหรือยกกระชับช่องคลอดด้วยการยิงเลเซอร์ จะต้องทำทั้งหมด 3 ครั้ง โดยมาพบแพทย์เดือนละหนึ่งครั้ง แต่ละครั้งใช้เวลาประมาณ 10-15 นาที ไม่ต้องนอนโรงพยาบาล ไม่ต้องฉีดยาชา ไม่เจ็บตัว หลังจากทำการรักษาเรียบร้อย สามารถกลับบ้านไปทำกิจกรรมต่างๆ ได้ตามปกติ อีกทั้งยังเสียค่าใช้จ่ายน้อยกว่าการผ่าตัดและมีผลข้างเคียงน้อยมาก แทบจะเรียกได้ว่าไม่มีเลย อาจมีแค่ตกขาวเพิ่มขึ้นในช่วง 1 อาทิตย์แรกเท่านั้น จึงนับว่าเป็นทางเลือกใหม่ในการรักษาที่น่าสนใจทีเดียว

พบแพทย์ศูนย์ไหนดี ? เมื่อมีภาวะ ‘ปัสสาวะเล็ด’ หรือ ‘กลั้นปัสสาวะไม่อยู่’

สำหรับคุณผู้หญิงแล้ว เมื่อมีอาการปัสสาวะเล็ดหรือกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ สามารถเข้ารับบริการตรวจรักษาได้ทั้งที่ ‘ศูนย์ระบบทางเดินปัสสาวะ’ และ ‘ศูนย์สุขภาพหญิง’ (สูตินรีเวช) โรงพยาบาลพญาไท 2 ซึ่งแพทย์จะทำการซักประวัติอาการและตรวจหาสาเหตุ เช่น ตรวจระบบประสาทที่เกี่ยวข้องกับกระเพาะปัสสาวะ ตรวจหาการติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะ ภาวะกระเพาะปัสสาวะอักเสบ มีนิ่ว เนื้องอก มะเร็งในทางเดินปัสสาวะหรือไม่ หรือเกิดจากปัญหาสุขภาพและความหย่อนคล้อยในอุ้งเชิงกรานในเพศหญิงที่มีผลจากการลดลงของฮอร์โมนเพศเมื่อเข้าสู่วัยหมดประจำเดือน หรือเคยมีการตั้งครรภ์และคลอดบุตร รวมไปถึงการค้นหาสาเหตุอื่นๆ ที่อาจเป็นไปได้และมีความน่าสงสัย เพื่อพิจารณาว่าผู้ป่วยควรได้รับการดูรักษาจากแพทย์เฉพาะทางด้านใดจึงเหมาะสมที่สุด

ในกรณีที่มีอาการซับซ้อนจากหลายปัจจัยอาจจำเป็นต้องได้รับการดูแลแบบองค์รวมจากแพทย์ทั้งศูนย์ระบบทางเดินปัสสาวะและศูนย์สุขภาพสตรี เพื่อให้ได้ผลการรักษาที่ดีที่สุด ทั้งนี้ ผู้ป่วยยังมีบทบาทสำคัญในการเลือกแนวทางการตรวจรักษาที่ตรงกับความต้องการได้ในทุกขั้นตอน

นพ.วันฉัตร โกมล

สูตินรีแพทย์ เฉพาะทางด้านเวชศาสตร์เชิงกรานสตรี และศัลยกรรมซ่อมเสริม

ศูนย์สุขภาพหญิง โรงพยาบาลพญาไท 2

ปัสสาวะเล็ด กลั้นปัสสาวะไม่อยู่ ไม่ใช่เรื่องเล็กสำหรับผู้หญิง